Orgeldatabase | Gedetailleerde beschrijving

Volledige beschrijving geselecteerd orgel

Foto: Wolfgang Reich. Datering: 23 October 2014.

Foto: Wolfgang Reich

Großenhain, Deutschland (Sachsen) - Marienkirche
Gemeente: Großenhain
Adres: Kirchplatz 2, 01558, Großenhain
Website: http://www.marienkirche-grossenhain.de/
https://www.kirchspiel-grossenhain.de/

Beschrijving nr.: 2014716.

Gebouwd door: Jehmlich Orgelbau (1901)
Het orgel bevat ouder materiaal: Orgelkas uit 1778 van Johann Gottlieb Mauer

Jaar	Orgelbouwer	Opus	Activiteit
1684	Builder unknown		nieuwbouw
1748	Johann Heinrich Gräbner		nieuwbouw
1778	Johann Gottlieb Mauer		nieuwbouw
1880	Gebrüder Nagel		wijzigen dispositie
1901	Jehmlich Orgelbau		nieuwbouw in bestaande kas
1940	Jehmlich Orgelbau		restauratie en uitbreiding
1962	Jehmlich Orgelbau		wijzigen dispositie
2001	Groß & Soldan		restauratie

De Marienkirche in Großenhain had al een orgel sinds 1506. In de zeventiende eeuw bevonden zich twee orgels in de kerk. In 1682-1684 werd een nieuw hoofdorgel gebouwd met 26 stemmen. Dit ging verloren door een grote brand in 1744. Het kerkgebouw is na de brand herbouwd. Op 15 december 1748 kon het gebouw weer gewijd worden. Johann Georg Schmidt ontwierp een altaar met een orgelfront erboven. Johann Ernst Hähnel zou het orgel bouwen, maar uiteindelijk is dit niet doorgegaan. Er werd tijdelijk in 1748 een orgel geleverd door J.G. Gräbner, dat in gebruik bleef tot 1778. In dat jaar werd een nieuw orgel in gebruik genomen, dat gebouwd werd door Johann Gottlieb Maurer uit Leipzig. Het orgel had twee manualen en pedaal met 30 stemmen. Het orgel werd ingewijd op 13 december 1778, de derde Adventszondag. Organist was Johann Gottlieb Hennersdorf. Het orgel werd de gehele negentiende eeuw door goed onderhouden. Pas in 1880 kwamen de eerste wijzigingen. De gebroeders Nagel vervingen de Trompete van het Hauptwerk door een Rohrflöte 8' en de Vox Humana van het Oberwerk door een Gamba 8'. Verder vernieuwden zij de blaasbalgen. In 1901 is het orgel echter afgebroken op de orgelkas na. De firma Jehmlich bouwde een nieuw romantisch orgel in de oude kas.
In 1917 werden de frontpijpen gevorderd. Pas in 1924 verving men deze door zinken exemplaren. Op advies van cantor-organist Herbert Gadsch werd het orgel in 1940 gewijzigd door de firma Jehmlich. Zij breidden het eerste manuaal uit met een Quinte 2 2/3', Nachthorn 2' en een Terz 1 3/5', het tweede manuaal met een Superquinte 1 1/3' en een Sifflöte 1' en het derde manuaal met een Nasat 2 2/3', een Blockflötenterz 1 1/3' en een Tremolant. Op het pedaal plaatste men een Prinzipal 2' en tenslotte werd de Aeoline verplaatst van manuaal II naar manuaal III.
Ingrijpender waren de wijzigingen van 1962. In dat jaar voerde de firma Jehmlich een grote schoonmaak uit, maar werden ook verschillende registers vervangen of gewijzigd. De Klarinette van manuaal II werd opgeschoven naar een Regal 4'. De Mixtur 4-5 fach van manuaal I werd gewijzigd in een Rauschwerk 4-5 fach. Hierdoor kreeg het orgel een meer barok karakter, ook doordat de intonatie door Jehmlich werd herzien.
Op advies van cantor-organist Joachim Jänke startte men in 1994 met de voorbereidingen voor een restauratie van het orgel. Gekozen werd de bestaande situatie te behouden. Wel moest het geheel opnieuw geïntoneerd worden, en ook zouden enkele vulstemmen worden gewijzigd. Tenslotte zijn de frontpijpen uit 1924 vervangen door nieuwe tinnen exemplaren. De firma Groß & Soldan kreeg de opdracht, welke in 2001 werd uitgevoerd. Op 18 augustus 2001 is het orgel weer in gebruik genomen met een bespeling door Joachim Jänke.

Technische gegevens

Aantal registers per werk
- I. Manual	14
- II. Manual	14
- III. Manual	13
- Pedal	12
Totaal aantal stemmen	53
Toetstractuur	Pneumatisch
Registertractuur	Pneumatisch
Windlade(n)	Kegelladen

Dispositie
I. Manual (C-a'''): Prinzipal 16', Gedackt 16', Prinzipal 8', Bordun 8', Salicional 8', Oktave 4', Hohlflöte 4', Quinte 2 2/3' - 1940, Oktave 2', Nachthorn 2' - 1940, Cornett 4-5 fach, Rauschwerk 4-5 fach (16') - 1901/1962, Mixtur 4-5 fach - 1962/2001, Trompete 8'.
II. Manual (C-a'''): Quintatön 16' - 1962, Prinzipal 8', Gedackt 8', Quintatön 8', Oktave 4', Rohrflöte 4', Salicet 4', Oktave 2', Flachflöte 2' - 1962, Quinte 1 1/3' - 1962, Sifflet 1' - 1962, Terzianscharf 4 fach - 1962/2001, Krummhorn 8' - 1962, Regal 4' - 1901/1962.
III. Manual (in zwelkast) (C-a'''): Gedackt 16', Rohrflöte 8', Gemshorn 8', Dulciana 8' - 1962, Prinzipal 4', Holzflöte 4' - 1962, Nasat 2 2/3' - 1940, Spitzgambe 2' - 1962, Querflöte 2' - 1962, Blockflötenterz 1 1/3' - 1940, Schwiegel 1' - 1962, Quintzimbel 3-4 fach - 1962/2001, Oboe 8', Tremolant.
Pedal (C-f'): Prinzipal 16', Subbaß 16', Gedacktbaß 16', Quintbaß 10 2/3', Oktavbaß 8', Gedacktflöte 8' - 1962, Oktavbaß 4', Prinzipalflöte 2' - 1962, Hintersatz 6 fach - 1962, Posaune 16', Trompete 8', Clarine 4'.
Koppelingen: I. Manual - II. Manual, I. Manual - III. Manual, II. Manual - III. Manual, Pedal - I. Manual, Pedal - II. Manual, Pedal - III. Manual.
Speelhulpen: 2 freie Vorbereitungen, Rohrwerke ab, Handregister ab.

Overige dispositiegegevens
Verschillende disposities	Het orgel uit 1684 had als dispositie: Hauptwerk: Quintadena 16', Prinzipal 8', Grobgedackt 8', Octava 4', Kleingedackt 4', Traversa 4', Nassat 3', Octava 2', Gemshorn 2', Mixtur, Cimbel, Trompete 8'. Hinterwerk: Quintadena 8', Grobgedackt 8', Octava 4', Kleingedackt 4', Superoctava 2', Quinta 1 1/2', Tertia aus 2' (1 3/5'), Scharff 3 fach, Regal 8'. Pedal: Subbaß 16', Posaunenbaß 16', Trompetenbaß 8', Schallmeybaß 4', Cornetta 2'. Het orgel van Gräbner (1748-1778) had als dispositie: Manual: Grobgedackt 8', Prinzipal 4', Kleingedackt 4', Quinta 3', Octava 2', Tertia aus 2' (1 3/5'), Octava 1', Mixtur (1'). Pedal: Subbaß 16', Octav-Baß 8', Octav-Baß 4', Posaunenbaß 16'. Het orgel van Maurer uit 1778 had als dispositie: Hauptwerk: Prinzipal 16', Octava 8', Bordun 8', Viol' du Gambe 8', Octava 4', Spitzflöte 4', Quinta 3', Octava 2', Mixtur 5-6 fach (2'), Cymbel 3 fach (1 1/3'), Cornett 4 fach, Trompete 8'. Oberwerk: Gedackt 8', Quintadena 8', Prinzipal 4', Gedackt Flöte 4', Flöte 4', Nassat 3', Octava 2', Quinta 1 1/2', Sufflöt 1', Mixtur 4 fach (1 1/3'), Echo 4 fach, Vox Humana 8'. Pedal: Prinzipal 16', Subbaß 16', Octavbaß 8', Posaune 16', Trompete 8', Clarin 4'. Het Jehmlich-orgel had oorspronkelijk als dispositie: I. Manual (C-a'''): Prinzipal 16', Gedeckt 16', Prinzipal 8', Bordun 8', Fugara 8', Konzertflöte 8', Salicional 8', Oktave 4', Hohlflöte 4', Gamba 4', Rauschquinte 2 fach (2 2/3'+2'), Cornett 4-5 fach, Mixtur 4-5 fach (8'), Trompete 8'. II. Manual (C-a'''): Bordun 16', Prinzipal 8', Gedeckt 8', Hohlflöte 8', Aeoline 8', Gamba 8', Quintatön 8', Oktave 4', Rohrflöte 4', Salicet 4', Oktave 2', Mixtur 4 fach, Klarinette 8'. III. Manual (C-a'''): Gedeckt 16', Geigenprinzipal 8', Rohrflöte 8', Gemshorn 8', Dolce 8', Violine 8', Vox Coelestis 8', Prinzipal 4', Fugara 4', Konzertflöte 4', Piccoloflöte 2', Harmonia Aetherea 3 fach, Oboe 8'. Pedal (C-f'): Prinzipalbaß 16', Subbaß 16', Gedacktbaß 16', Violonbaß 16', Quintbaß 10 2/3', Oktavbaß 8', Flötenbaß 8', Cellobaß 8', Oktavbaß 4', Posaune 16', Trompete 8', Clarine 4'. Koppeln: 6 Normal-Koppel, Octavkoppel, Generalkoppel. Spielhilfen: 1 freie Vorbereitung, 4 feste Kombinationen (p - mf - f - ff), Gamben ab, Rohwerke ab, Flötenchor ab, Crescendo-Decrescendo-Tritte.

Overige dispositiegegevens

Verschillende disposities

Het orgel uit 1684 had als dispositie:
Hauptwerk: Quintadena 16', Prinzipal 8', Grobgedackt 8', Octava 4', Kleingedackt 4', Traversa 4', Nassat 3', Octava 2', Gemshorn 2', Mixtur, Cimbel, Trompete 8'.
Hinterwerk: Quintadena 8', Grobgedackt 8', Octava 4', Kleingedackt 4', Superoctava 2', Quinta 1 1/2', Tertia aus 2' (1 3/5'), Scharff 3 fach, Regal 8'.
Pedal: Subbaß 16', Posaunenbaß 16', Trompetenbaß 8', Schallmeybaß 4', Cornetta 2'.

Het orgel van Gräbner (1748-1778) had als dispositie:
Manual: Grobgedackt 8', Prinzipal 4', Kleingedackt 4', Quinta 3', Octava 2', Tertia aus 2' (1 3/5'), Octava 1', Mixtur (1').
Pedal: Subbaß 16', Octav-Baß 8', Octav-Baß 4', Posaunenbaß 16'.

Het orgel van Maurer uit 1778 had als dispositie:
Hauptwerk: Prinzipal 16', Octava 8', Bordun 8', Viol' du Gambe 8', Octava 4', Spitzflöte 4', Quinta 3', Octava 2', Mixtur 5-6 fach (2'), Cymbel 3 fach (1 1/3'), Cornett 4 fach, Trompete 8'.
Oberwerk: Gedackt 8', Quintadena 8', Prinzipal 4', Gedackt Flöte 4', Flöte 4', Nassat 3', Octava 2', Quinta 1 1/2', Sufflöt 1', Mixtur 4 fach (1 1/3'), Echo 4 fach, Vox Humana 8'.
Pedal: Prinzipal 16', Subbaß 16', Octavbaß 8', Posaune 16', Trompete 8', Clarin 4'.

Het Jehmlich-orgel had oorspronkelijk als dispositie:
I. Manual (C-a'''): Prinzipal 16', Gedeckt 16', Prinzipal 8', Bordun 8', Fugara 8', Konzertflöte 8', Salicional 8', Oktave 4', Hohlflöte 4', Gamba 4', Rauschquinte 2 fach (2 2/3'+2'), Cornett 4-5 fach, Mixtur 4-5 fach (8'), Trompete 8'.
II. Manual (C-a'''): Bordun 16', Prinzipal 8', Gedeckt 8', Hohlflöte 8', Aeoline 8', Gamba 8', Quintatön 8', Oktave 4', Rohrflöte 4', Salicet 4', Oktave 2', Mixtur 4 fach, Klarinette 8'.
III. Manual (C-a'''): Gedeckt 16', Geigenprinzipal 8', Rohrflöte 8', Gemshorn 8', Dolce 8', Violine 8', Vox Coelestis 8', Prinzipal 4', Fugara 4', Konzertflöte 4', Piccoloflöte 2', Harmonia Aetherea 3 fach, Oboe 8'.
Pedal (C-f'): Prinzipalbaß 16', Subbaß 16', Gedacktbaß 16', Violonbaß 16', Quintbaß 10 2/3', Oktavbaß 8', Flötenbaß 8', Cellobaß 8', Oktavbaß 4', Posaune 16', Trompete 8', Clarine 4'.
Koppeln: 6 Normal-Koppel, Octavkoppel, Generalkoppel.
Spielhilfen: 1 freie Vorbereitung, 4 feste Kombinationen (p - mf - f - ff), Gamben ab, Rohwerke ab, Flötenchor ab, Crescendo-Decrescendo-Tritte.

Literatuur

Handbuch über ältere, neuere und neueste Orgelwerke im Königreiche Sachsen : Supplement und Registers / Fritz Oehme ; Wolfram Hackel. - Leipzig : Edition Peters, 1978.
Historische Orgeln in Sachsen : Ein Orgelinventar / Ulrich Dähnert. - 2. Auflage. - Leipzig : VEB Deutscher Verlag für Musik, 1983.
Wiedereinweihung der renovierten Jehmlich-Orgel : Sonnabend, 18. August 2001 Marienkirche Grossenhain / Joachim Jänke [red.]. - Großenhain : Ev.-luth. Pfarramt, 2001.

Overige bronnen

Joep van Koert

Foto: Wolfgang Reich