Orgeldatabase | Gedetailleerde beschrijving

Volledige beschrijving geselecteerd orgel

Foto: Piet Bron

Aachen, Deutschland (Nordrhein-Westfalen) - Hohen Domkirche, Nordost-/Südost-Orgel (Oktogon-Orgel)
Gemeente: Aachen
Adres: Domplatz, 52062, Aachen
Website: https://www.aachenerdom.de/
https://dommusik-aachen.de/

Beschrijving nr.: 2001967.

Gebouwd door: Klais Orgelbau (1939) - opus 928

Jaar	Orgelbouwer	Opus	Activiteit
1939	Klais Orgelbau	928	nieuwbouw
1973	Klais Orgelbau	1492	ombouw
1994	Klais Orgelbau	1719	ombouw

In 1938/1939 werd door de firma Klais een nieuw orgel gebouwd voor de Domkirche in Aachen. Het orgel werd in vier gedeelten opgesteld. Twee gedeelten werden geplaatst in een nis aan de zuidoostzijde en de noordoostzijde van de koepel, terwijl twee andere gedeelten als zwaluwnestwerken werden geplaatst aan de westzijde van het koor. Bij de bouw werd voor een gedeelte gebruik gemaakt van materiaal uit het vorige orgel van de kerk, gebouwd door Korfmacher in 1847. Adviseur bij de bouw was Ernst Kaller. Het orgel kreeg een centrale vierklaviers speeltafel en een aparte speeltafel op het koor met twee manualen en pedaal.
In 1972-1974 is het instrument gewijzigd door Klais. De oorspronkelijke plannen zijn niet geheel uitgevoerd. De dispositie van het tweede en derde manuaal en van het pedaal is ingrijpend gewijzigd. De speeltafel uit 1939 werd vervangen door een nieuwe drieklaviers speeltafel. Het koorgedeelte werd losgekoppeld van de rest. Het noordoostorgel werd ook niet meer aangesloten aan de speeltafel, waardoor een deel van het oude pedaal en het hoofdmanuaal niet meer te gebruiken waren. In februari 1974 is het orgel in deze vorm opgeleverd.
Uiteindelijk heeft deze situatie tot 1993 bestaan. In dat jaar besloot men een geheel nieuw orgel te laten bouwen aan de koorzijde van de kerk, het Hochmünsterorgel. Het oude werk werd teruggebracht tot het Nordost- en Südostorgel. Beide werken werden gerestaureerd en uitgebreid en voorzien van een nieuwe speeltafel. Het nieuwe Hochmünsterorgel is ook vanaf deze speeltafel te bepelen.

Technische gegevens

Aantal registers per werk
- Hauptwerk	12
- Chorwerk	15
- Schwellwerk	15
- Pedal (Südost)	7
- Pedal (Nordost)	10
Totaal aantal stemmen	59
Toetstractuur	Electrisch
Registertractuur	Electrisch
Windlade(n)	Sleepladen
Toonhoogte	a' = 440 Hz
Temperatuur	Equal temperament
Winddruk	75 mm (Schwellwerk, deel Chorwerk), 80 mm (Hauptwerk, deel Chorwerk), 90 mm (Pedal)

Dispositie
Hauptwerk (C-g'''): Principal 16' - 1847/1939, Octave 8' - 1939/1993, Rohrflöte 8' - 1939, Superoctave 4' - 1847/1939, Koppelflöte 4' - 1939, Quinte 2 2/3' - 1847/1939, Doublette 2' - 1993, Cornett 5 fach (8') (from g°) - 1847/1939, Mixtur 6 fach (2') - 1939/1993, Cymbel 3 fach (1/2') - 1939/1993, Trompete 16' - 1939/1993, Trompete 8' - 1993, Glockenspiel.
Chorwerk (C-g'''): Bordun 16' - 1939, Principal 8' - 1939/1973, Holzflöte 8' - 1939, Gemshorn 8' - 1939/1973, Octave 4' - 1847/1939/1973, Rohrflöte 4' - 1939, Spitzquinte 2 2/3' - 1847/1939, Superoctave 2' - 1973, Hohlflöte 2' - 1847, Terz 1 3/5' - 1973, Mixtur 4-6 fach (1 1/3') - 1973, Cymbel 4 fach (1/2') - 1939, Dulcian 16' - 1973, Trompete 8' - 1973, Kopftrompete 4' - 1939, Tremulant.
Schwellwerk (C-g'''): Gedacktpommer 16' - 1993, Geigenprincipal 8' - 1993, Lieblich Gedackt 8' - 1939, Gamba 8' - 1973, Vox Coelestis 8' (from g°) - 1973, Principal 4' - 1847/1939, Blockflöte 4' - 1939/1973, Octave 2' - 1847/1939, Nasard 1 1/3' - 1939, Sesquialter 2 fach (1 1/3') - 1939, Scharff 4 fach (2/3') - 1973, Basson 16' - 1993, Trompette Harmonique 8' - 1993, Hautbois 8' - 1973, Clairon 4' - 1993, Tremulant.
Pedal (C-f'):
Südost-Orgel: Principalbaß 16' - 1939, Subbaß 16' - 1939, Octavbaß 8' - 1973, Spillpfeife 8' - 1973, Superoctave 4' - 1973, Glöckleinton 2 fach (2 2/3'+2') - 1973, Baßtrompete 8' - 1973.
Nordost-Orgel: Offenbaß 16' - 1939, Quintbaß 10 2/3' - 1993, Bartpfeife 8' - 1993, Venezianerflöte 4' - 1993, Bauernflöte 2' - 1939/1993, Hintersatz 6 fach (2 2/3') - 1847/1939, Bombarde 32' - 1993, Bombarde 16' - 1939, Trompete 8' - 1993, Klarine 4' - 1939/1994.
Koppelingen: Hauptwerk - Chorwerk, Hauptwerk - Schwellwerk, Chorwerk - Schwellwerk, Pedal - Hauptwerk, Pedal - Chorwerk, Pedal - Schwellwerk.
Speelhulpen: 128 Setzer-Kombinationen, Walze.

Vulstem	Samenstelling
Cornett 5 fach (Hauptwerk)	g°: 8' - 4' - 2 2/3' - 2' - 1 3/5'.
Mixtur 6 fach (Hauptwerk)	C: 2' - 1 1/3' - 1' - 4/5' - 2/3' - 1/2'. c°: 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1' - 1' - 4/5' - 2/3'. c': 4' - 2 2/3' - 2' - 1 3/5' - 1 1/3' - 1 1/3' - 1' - 1'. c'': 5 1/3' - 4' - 2 2/3' - 2' - 2' - 1 3/5' - 1 1/3' - 1 1/3'. c''': 8' - 5 1/3' - 4' - 3 1/5' - 2 2/3' - 2 2/3' - 2' - 2'.
Cymbel 3 fach (Hauptwerk)	C: 1/2' - 1/3' - 1/4'. c°: 2/3' - 1/2' - 1/3'. c': 1' - 2/3' - 1/2'. c'': 2' - 1 1/3' - 1'. c''': 2 2/3' - 2' - 1 1/3'.
Mixtur 4-6 fach (Chorwerk)	C: 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. c°: 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. g°: 2' - 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. c': 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3' - 1'. c'': 4' - 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3'. g'': 4' - 4' - 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3'. c''': 5 1/3' - 4' - 4' - 2 2/3' - 2' - 2'.
Cymbel 4 fach (Chorwerk)	C: 1/3' - 1/4' - 1/6' - 1/8'. Gìs°: 1/2' - 1/3' - 1/4' - 1/6'. dìs°: 2/3' - 1/2' - 1/3' - 1/4'. c': 1' - 2/3' - 1/2' - 1/3'. g': 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. e'': 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. h'': 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1'.
Sesquialter 2 fach (Schwellwerk)	C: 1 1/3' - 4/5'. c°: 2 2/3' - 1 3/5'.
Scharff 4 fach (Schwellwerk)	C: 2/3' - 1/2' - 1/3' - 1/4'. H: 1' - 2/3' - 1/2' - 1/3'. h°: 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. h': 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. f'': 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1'. h'': 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3'.
Hintersatz 6 fach (Pedal)	C: 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'.
Glöckleinton 2 fach (Pedal)	C: 2 2/3' - 2'.

Overige dispositiegegevens
Verschillende disposities	De dispositie uit 1939 luidde: I. Manual (C-g'''): Prinzipal 16', Oktave 8', Rohrflöte 8', Superoctave 4', Koppelflöte 4', Quinte 2 2/3', Flachflöte 2', Cornett 5 fach, Rauschpfeife 6-8 fach, Oktavzimbel 3 fach (1/2'), Trompete 16', Trompetenregal 8'. II. Manual (C-g'''): Bordun 16', Prinzipal 8', Holzflöte 8', Gemshorn 8', Oktave 4', Rohrflöte 4', Spitzquinte 2 2/3', Nachthorn 2', Mixtur 4-6 fach (1 1/3'), Klein Scharff 4 fach (1/2'), Dulcian 16', Trompete 8', Kopftrompete 4'. III. Manual (C-g'''): Quintade 8', Lieblich Gedackt 8', Principal 4', Blockflöte 4', Oktave 2', Querflöte 2', Nasard 1 1/3', Oktävlein 1', Sesquialter 2 fach, Scharff 4 fach (1'), Krummhorn 8', Tremulant. Pedal (C-f'): Prinzipalbaß 16', Subbaß 16', Oktavbaß 8' (extension), Gedackt baß 8' (extension), Choralbaß 4', Bassflöte 4' (extension), Bauernpfeife 2', Glöckleinton 2 fach, Hintersatz 6 fach, Sordun 32', Posaune 16', Basstrompete 8', Clarine 4'. Schwalbenestorgel (IV. Manual, C-g'''): I. Manual: Singend Gedackt 8', Salicional 8', Principal 4', Spielflöte 4', Waldflöte 2', Mixtur 4 fach (1 1/3'). II. Manual: Spitzflöte 8', Holzgedackt 4', Prinzipal 2', Tertian 2 fach, Zimbel 3-4 fach (2/3'). Pedal: Gedackt 16', Praestant 8', Zartbaß 8' (extension), Flöte 4' (extension). Spielhilfen: Normalkoppeln, 3 freie Kombinationen, Crescendowalze. In 1973 was de dispositie geworden: II. Manual, Chorwerk (C-g'''): Bordun 16', Prinzipal 8', Holzflöte 8', Gemshorn 8', Oktave 4', Rohrflöte 4', Spitzquinte 2 2/3', Hohlflöte 2' (1973), Terz 1 3/5' (1973), Mixtur 4-6 fach (1 1/3'), Cymbel 4 fach (1/2') (1939/1973), Dulcian 16', Trompete 8', Kopftrompete 4', Tremulant. III. Manual, Schwellwerk (C-g'''): Lieblich Gedackt 16' (1973), Gamba 8' (1973), Vox Coelestis 8' (vanaf g) (1973), Principal 4', Blockflöte 4', Octave 2', Nasard 1 1/3', Octävlein 1', Sesquialter 2 fach, Scharff 4 fach (1'), Hautbois 8' (1973), Tremulant. Pedal (C-f'): Prinzipalbaß 16', Subbaß 16', Oktavbaß 8' (1973), Spillpfeife 8' (1973), Superoctave 4' (1973), Rauschpfeife 2 2/3' + 2' (1973), Baßtrompete 8'.

Overige dispositiegegevens

Verschillende disposities

De dispositie uit 1939 luidde:
I. Manual (C-g'''): Prinzipal 16', Oktave 8', Rohrflöte 8', Superoctave 4', Koppelflöte 4', Quinte 2 2/3', Flachflöte 2', Cornett 5 fach, Rauschpfeife 6-8 fach, Oktavzimbel 3 fach (1/2'), Trompete 16', Trompetenregal 8'.
II. Manual (C-g'''): Bordun 16', Prinzipal 8', Holzflöte 8', Gemshorn 8', Oktave 4', Rohrflöte 4', Spitzquinte 2 2/3', Nachthorn 2', Mixtur 4-6 fach (1 1/3'), Klein Scharff 4 fach (1/2'), Dulcian 16', Trompete 8', Kopftrompete 4'.
III. Manual (C-g'''): Quintade 8', Lieblich Gedackt 8', Principal 4', Blockflöte 4', Oktave 2', Querflöte 2', Nasard 1 1/3', Oktävlein 1', Sesquialter 2 fach, Scharff 4 fach (1'), Krummhorn 8', Tremulant.
Pedal (C-f'): Prinzipalbaß 16', Subbaß 16', Oktavbaß 8' (extension), Gedackt baß 8' (extension), Choralbaß 4', Bassflöte 4' (extension), Bauernpfeife 2', Glöckleinton 2 fach, Hintersatz 6 fach, Sordun 32', Posaune 16', Basstrompete 8', Clarine 4'.
Schwalbenestorgel (IV. Manual, C-g'''):
I. Manual: Singend Gedackt 8', Salicional 8', Principal 4', Spielflöte 4', Waldflöte 2', Mixtur 4 fach (1 1/3').
II. Manual: Spitzflöte 8', Holzgedackt 4', Prinzipal 2', Tertian 2 fach, Zimbel 3-4 fach (2/3').
Pedal: Gedackt 16', Praestant 8', Zartbaß 8' (extension), Flöte 4' (extension).
Spielhilfen: Normalkoppeln, 3 freie Kombinationen, Crescendowalze.

In 1973 was de dispositie geworden:
II. Manual, Chorwerk (C-g'''): Bordun 16', Prinzipal 8', Holzflöte 8', Gemshorn 8', Oktave 4', Rohrflöte 4', Spitzquinte 2 2/3', Hohlflöte 2' (1973), Terz 1 3/5' (1973), Mixtur 4-6 fach (1 1/3'), Cymbel 4 fach (1/2') (1939/1973), Dulcian 16', Trompete 8', Kopftrompete 4', Tremulant.
III. Manual, Schwellwerk (C-g'''): Lieblich Gedackt 16' (1973), Gamba 8' (1973), Vox Coelestis 8' (vanaf g) (1973), Principal 4', Blockflöte 4', Octave 2', Nasard 1 1/3', Octävlein 1', Sesquialter 2 fach, Scharff 4 fach (1'), Hautbois 8' (1973), Tremulant.
Pedal (C-f'): Prinzipalbaß 16', Subbaß 16', Oktavbaß 8' (1973), Spillpfeife 8' (1973), Superoctave 4' (1973), Rauschpfeife 2 2/3' + 2' (1973), Baßtrompete 8'.

Literatuur	Die Klais-Orgel im Dom zu Aachen / Hans Müllejans. - Aachen : Domkapitel, 1993. Orgellandschaft zwischen Maas und Rhein / Erik van der Heijden. - Mettlach : Gesellschaft der Orgelfreunde, 2005. - (Veröffentlichung der Gesellschaft der Orgelfreunde ; 189). Orgel Marathon Eifel : 8.-12. August 2018 : Matthias Grünert Kantor der Dresdner Frauenkirche spielt an 32 Orgeln. - KirchenKlang e.V., 2018.
Opnamen	Die Klais-Orgel im Dom zu Aachen / Norbert Richtsteig. - Domkapitel Aachen (eigen beheer), CD. - 1994.
Links	http://www.richtsteig.de/ https://orgelbau-klais.com/m.php?tx=116

Foto: Piet Bron