Orgeldatabase | Gedetailleerde beschrijving

Volledige beschrijving geselecteerd orgel
Gorinchem, Nederland (Zuid-Holland) - Grote of Janskerk (oude gebouw)
Gemeente: Gorinchem
Adres: Groenmarkt 7, 4201 EE, Gorinchem

Beschrijving nr.: 1004524.

Gebouwd door: Johann Heinrich Hartmann Bätz (1761)
Gedemonteerd (1844)

In de Middeleeuwse Grote Kerk van Gorinchem bevond zich een orgel uit 1666 van Stephanus Couzijns. Dit instrument verkerde echter in 1759 in zeer slechte staat, waarna het kerkbestuur besloot een nieuw orgel te laten bouwen. J.H.H. Bätz bouwde dit instrument. Het oude orgel werd wel gebruikt bij de bouw: in het Rugwerk werd pijpwerk van Couzijns gebruikt, en ook de oude orgelkas werd gebruikt als kas voor het rugwerk. Als bijzonderheid kan worden vermeld dat er in het gehele orgel geen houten pijpwerk aanwezig was. Op 13 december 1761 werd het nieuwe instrument in gebruik genomen.
Het orgel werd na de bouw geregeld onderhouden en er volgden kleine reparaties. In 1828 plaatste Bätz een nieuwe eikehouten Bourdon 16'. Wegens bouwvalligheid van de kerk besluit men echter het gebouw te slopen, en een nieuwe kerk tegen de oude toren te plaatsen. Het orgel werd in december 1844 afgebroken en opgeslagen. Na de oplevering van het nieuwe kerkgebouw koos men niet voor herbouw van het oude orgel, maar voor een nieuw ontwerp van de hand van C.G.F. Witte, met gebruik van een deel van het bestaande materiaal. Het sobere nieuwe orgel kon op 18 september 1853 in gebruik worden genomen.

Technische gegevens

Aantal registers per werk
- Hoofdwerk	13
- Bovenwerk	9
- Rugwerk	10
- Pedaal	aangehangen
Totaal aantal stemmen	32
Toetstractuur	Mechanisch
Registertractuur	Mechanisch
Windlade(n)	Sleepladen
Toonhoogte	Kamertoon
Temperatuur	Equal temperament

Dispositie
Hoofdwerk (C-d'''): Prestant 16', Bordon 16', Prestant 8', Roorfluit 8', Octaaf 4', Nagthoorn 4', Quint 3', Octaaf 2', Cornet IV sterk, Mixtuur IV-VI-VIII sterk, Scherp III-IV sterk, Dulciaan 16', Trompet 8'.
Bovenwerk (C-d'''): Baartpijp 8', Quintadena 8', Prestant 4', Gemshoorn 4', Waltfluit 2', Flageolet 1', Sexquialter II sterk, Schalmei 8', Vox Humana 8', Tramblant.
Rugwerk (C-d'''): Prestant 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Fluyt 4', Quint 3', Superoctaaf 2', Tertiaan, Scherp III-IV sterk, Sexquialter II sterk, Trompet 8'.
Pedaal (C-d'): Aangehangen.
Koppelingen: Hoofdwerk - Bovenwerk, Hoofdwerk - Rugwerk.

Overige dispositiegegevens
Hess (1774)	Het Orgel in de Groote-Kerk (Gorinchem), met drie Hand-Clavieren en een aangehangen Pedaal, heeft 32 stemmen. Dit Orgel is Ao. 1755 vervaardigt door J.H.H. Baitz in leven Orgelm. te Utr. Jammer is 't dat aan dit groote en fraaye Werk een Pedaal ontbreekt. Manuaal, 13 stemmen: Praestant 16', Bourdon 16', Praestant 8', Roerfluit 8', Octaav 4', Nagthoorn 4', Octaav 2', Quint 3', Cornet 4 st., Scharp 4 st., Mixtuur 4-8 st., Dulciaan 16' en Trompet 8'. Bovenwerk, 9 stemmen: Baarpyp 8', Quintad. 8', Praestant 4', Gemshoorn 4', Waltfluit 2', Flajeolet 1', Sexquialtra disc., Schalmey 8' en Voxhuman. 8'. Rugpositief, 10 stemmen: Praestant 8', Holpyp 8', Octaav 4', Fluit 4', Super Oct. 2', Quint 3', Tertiaan, Sexquialtra, Scharp en Trompet 8'.

Overige dispositiegegevens

Hess (1774)

Het Orgel in de Groote-Kerk (Gorinchem), met drie Hand-Clavieren en een aangehangen Pedaal, heeft 32 stemmen. Dit Orgel is Ao. 1755 vervaardigt door J.H.H. Baitz in leven Orgelm. te Utr. Jammer is 't dat aan dit groote en fraaye Werk een Pedaal ontbreekt.
Manuaal, 13 stemmen: Praestant 16', Bourdon 16', Praestant 8', Roerfluit 8', Octaav 4', Nagthoorn 4', Octaav 2', Quint 3', Cornet 4 st., Scharp 4 st., Mixtuur 4-8 st., Dulciaan 16' en Trompet 8'.
Bovenwerk, 9 stemmen: Baarpyp 8', Quintad. 8', Praestant 4', Gemshoorn 4', Waltfluit 2', Flajeolet 1', Sexquialtra disc., Schalmey 8' en Voxhuman. 8'.
Rugpositief, 10 stemmen: Praestant 8', Holpyp 8', Octaav 4', Fluit 4', Super Oct. 2', Quint 3', Tertiaan, Sexquialtra, Scharp en Trompet 8'.

Literatuur

Dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen welken in de zeven vereenigde provincien als mede in Duytsland en elders aangetroffen worden (Gouda, 1774) / Joachim Hess. - Facsimile herdruk, verzorgd door Arend Jan Gierveld. - Buren : Frits Knuf, 1980. - (Bibliotheca Organologica ; volume XI).
Een sublieme orgelrestauratie / Feike Asma. - In: Het Orgelblad, jrg. 3 nr. 1 en 2, april 1960.
Beknopte geschiedenis van orgels in de Grote Kerk te Gorinchem / T.W.F. den Toom. - In: De Orgelvriend, jrg. 9, nr. 7, juli 1967.
De organisten van de Groote of Janskerk te Gorinchem / Gert Oost. - In: De Mixtuur, nummer 16, april 1975.
De orgelmakers Bätz (1739 - 1849) : Een eeuw orgelbouw in Nederland / Gert Oost. - 3e aangevulde druk. - Alphen aan den Rijn: Canaletto, 1981.
Een interessante ontdekking : Afbeelding eerste drieklaviers orgel J.H.H. Bätz gevonden / Teus den Toom. - In: De Mixtuur, nr. 42, juni 1983.
Het 'Hollandse' orgel in de periode van 1670 tot 1730 : Een architectuurhistorische en organologische studie over de orgelbouw in Nederland, met name in de gewesten Holland, Zeeland, Utrecht en Gelderland / A.H. Vlagsma. - Alphen aan den Rijn : Canaletto, 1992.
De orgelmakers Witte : Een bijdrage tot de geschiedschrijving van de orgelbouw in Nederland in de tweede helft van de negentiende eeuw / dr. Teus den Toom. - Heerenveen: Uitgeverij J.J. Groen en Zoon, 1997.