• Home
• Orgels
• Informatie
• Links
• Contact

Volledige beschrijving geselecteerd orgel


Bron: Postcard

Dordrecht, Nederland (Zuid-Holland) - Augustijnenkerk
Gemeente: Dordrecht
Adres: Voorstraat 216, 3311 ET, Dordrecht

Beschrijving nr.: 1004343.

Gebouwd door: Hendrikus Hermanus Hess (1775)
Afgebroken (1899)

Jaar	Orgelbouwer	Opus	Activiteit
1775	Hendrikus Hermanus Hess		nieuwbouw
1799	P.J. Geerkens & Zoon		wijzigen dispositie
1805	P.J. Geerkens & Zoon		wijzigen dispositie
1877	Johan Frederik Witte		ombouw

• De eerste steen van de Augustijnenkerk in Dordrecht, een voormalige kloosterkerk, is in 1293 gelegd. Het gebouw kreeg de huidige vorm na een grote brand in 1512 en een verbouwing in 1647. De kerk heeft verscheidene orgels gehad. In 1555 bouwde Frans Corneliszoon Wittenz een nieuw orgel. Dit orgel werd in 1590 vernieuwd en in 1600 door Albert Kiespenning gerepareerd. De bekende organist Hendrik Speuy was onder meer bespeler van dit instrument vanaf 1595. In 1646 kreeg Van Hagerbeer de opdracht het orgel te vergroten, maar door diens overlijden ging het werk naar William Deakens (Diaken). Jan Bremser vernieuwde het weer in 1658 en Jacobus Cools in de jaren 1690 en 1697. Het had volgens opgave van Joachim Hess in 1773 27 stemmen op twee klavieren en vrij pedaal. Na de bouw van een nieuwe voorgevel in 1773 (na een brand) besloot men een nieuw orgel te laten maken. Het oude instrument dat zich tegen de oostmuur van de zijbeuk bevond, werd gesloopt. Op 5 mei 1773 kreeg H.H. Hess de opdracht. De hier vermeldde dispositie is volgens het bestek van Hess. Ruim twee jaar later, op 30 oktober 1775, is het door P.A. van Haegen uit Rotterdam gekeurd.
  
• Organist van de kerk Elbertus van Eem liet in 1799 en 1805 wijzigingen uitvoeren aan de dispostie door P.J. Geerkens uit Dordrecht. Omdat het orgel constant mankementen vertoonde was het veel in reparatie. Het werk van Hess was niet echt goed. Witte stelde een grote reparatie voor in december 1876, waardoor het orgel nog tien tot vijftien jaar kon blijven functioneren. Een groot aantal registers werden door hem verwijderd en als oud metaal verkocht. Toen het orgel in 1899 werd verkocht bleken nog maar veertien stemmen aanwezig te zijn. J.J. van den Bijlaardt had sinds 1888 het orgel in onderhoud. Hij deed in 1896 een voorstel tot reparatie en uitbreiding van het orgel. Er zouden dertien nieuwe registers moeten worden gemaakt. Wegens geldgebrek werd dit plan echter niet uitgevoerd.
  
• Op 3 december 1898 werd bekend gemaakt bij de kerkvoogdij dat Jan Jacob Stronck een nieuw orgel aan de kerk wilde schenken. Dit betekende het einde van het oude Hess-orgel, dat in maart 1899 te koop werd aangeboden. Cornelis Dobbelaar kocht het, en het kreeg een plaats in de Gereformeerde Nieuwe Oosterkerk te Rotterdam uit 1892, die nog geen orgel bezat. Een amateurorgelbouwer, tevens vishandelaar bouwde het op. Er waren nog maar 23 stemmen over, en bij de herbouw in Rotterdam plaatste de bouwer er slechts 15. In 1899 liet hij het werk keuren, maar het orgel was erg slecht. De Koff en Maarschalkerweerd leverden een vernietigend rapport. De bouwer herstelde het werk en plaatste nog twee registers, maar het orgel bleef slecht: bijna iedere dienst waren er mankementen. In 1905 bouwde Van den Bijlaardt een nieuw orgel in de kerk, en het oude werd door hen opgekocht.
  
• Het oude instrument verhuisde in sterk gewijzigde vorm naar de Gereformeerde Kerk van Putten. Onderdelen zijn hier en daar nog altijd in orgels aanwezig. Zo bevinden de sleepladen van het Positief (Klein Manuaal) zich in de Doopsgezinde Kerk van Giethoorn (sinds 1989) en enkele stemmen bevinden zich mogelijk in het orgel van de Sint Bonifaciuskerk te Dordrecht, waar Van den Bijlaardt in 1905 een vrij pedaal bouwde. In Putten deed het orgel dienst tot de bouw van een nieuw in 1963.
  

Kort overzicht van plaatsen waar het orgel heeft gestaan

1775	Dordrecht	Augustijnenkerk
1899	Rotterdam	Nieuwe Oosterkerk
1905	Putten	Gereformeerde Kerk

Technische gegevens

Aantal registers per werk
- Groot Manuaal	16
- Klein Manuaal	13
- Pedaal	6
Totaal aantal stemmen	35
Toetstractuur	Mechanisch
Registertractuur	Mechanisch
Windlade(n)	Sleepladen

Dispositie
Groot Manuaal: Bourdon 16', Praestant 8', Holpyp 8', Quintadeen 8', Octaav 4', Nagthoorn 4', Quint 3', Super Octaav 2', Gemshoorn 2', Quint 1 1/2', Tertiaan, Sexquialtra III sterk (discant), Cornet IV sterk (discant), Mixtuur IV-V-VI sterk, Trompet 8', Dulciaan 8', Tremulant.
Klein Manuaal: Praestant 8' (discant), Roerfluit 8', Fluittravers 8', Praestant 4', Holfluit 4', Nazat 3', Octaav 2', Quintfluit 1 1/2', Flajeolet 1', Sexquialtra (discant), Mixtuur III-IV sterk, Echo Trompet 8', Voxhumana 8', Tremulant.
Pedaal: Bourdon 16', Praestant 8', Quint 6', Octaav 4', Bazuin 16', Trompet 8'.
Speelhulpen: 3 afsluitingen, Ventiel.

Overige dispositiegegevens
Hess (1774)	Het Orgel 't welk thans in de Augustyne-Kerk nog gevonden word, heeft twee Clavieren, een Vry-pedaal en 27 stemmen, dog dit Werk in alle zyne deelen zeer gebrekkig zynde, zo hebben hun Ed. Gr. Agtb. de Heeren Burgemeesteren van Dordrecht, goedgevonden om een Nieuw Orgel te doen vervaardigen, het welk den 5 Mey 1773 aanbesteed is aan myn Broeder H.H. Hess Orgelmaaker alhier in Gouda, welkers Dispositie is: Zie de dispositie. Deeze 35 stemmen zullen alle in één Kas gebragt worden, welke Kas tegen de muur in de lengte van de Kerk geplaatst zal worden, om reden, dat het Oude Werk op geen voordeelige plaats zig bevind. Zo 'er in 't Bestek deeze of geene verschikking tot voordeel van het Werk kan gemaakt worden, zo zal zulks inmiddels nog geschieden.
Verschillende disposities	De dispositie in 1896: Manuaal I: Bourdon 16', Prestant 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Nachthoorn 4', Super Octaaf 2'. Manuaal II: Prestant 8', Roerfluit 8', Fluit Travers 8', Holfluit 4'. Pedaal: Bourdon 16', Prestant 8', Holpijp 8', Octaaf 4'. Van den Bijlaardt's voorstel van 11 augustus 1896: Manuaal I: Bourdon 16', Prestant 8', Holpijp 8', Gamba 8', Octaaf 4', Nachthoorn 4', Prestant 2', Octaaf 2', Cornet V sterk, Mixtuur II-III-IV sterk, Basson 16', Trompet 8'. Manuaal II: Prestant 8', Roerfluit 8', Fluit Travers 8', Aeoline 8', Vox Coelestis 8', Holfluit 4', Salicionaal 4', Piccolo 2', Clarinet 8'. Pedaal: Bourdon 16', Prestant 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Bazuin 16', Trombone 8'. De dispositie van het ingrijpend gewijzigde instrument, zoals dat in de Nieuwe Oosterkerk te Rotterdam werd opgebouwd, luidde: Hoofdwerk: Bourdon 16', Praestant 8', Holpijp 8', Octaav 4', Fluit 4', Super Octaav 2', Cornet III sterk (later geplaatst), Trompet 8' (later geplaatst). Bovenwerk: Salicionaal 8', Bourdon 8', Viola di Gamba 8', Salicet 4', Nachthoorn 4', Spitsfluit 2'. Pedaal: Bourdon 16', Praestant 8', Octaav 4'. Koppelingen: Pedaal - Hoofdwerk, Manuaalkoppel. Stomme registers: 3 afsluitingen, tremulant, ventiel, calcantenschel.

Literatuur

Dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen welken in de zeven vereenigde provincien als mede in Duytsland en elders aangetroffen worden (Gouda, 1774) / Joachim Hess. - Facsimile herdruk, verzorgd door Arend Jan Gierveld. - Buren : Frits Knuf, 1980. - (Bibliotheca Organologica ; volume XI). Aantekening van zommige Vernieuwde en Verbeterde Dispositiën in Kerkorgelen als mede Dispositiën van eenige Kerk-cabinet en Bureau Orgels en eindelijk verscheide schetsen tot zodanige Kerk en Cabinet orgels van onderscheide groote / E. van Eem. - Sneek : J.W. Boeijenga, 1970. - Heruitgave van een handschrift uit ca. 1815. Dordtse orgelpracht : II. De Augustijnenkerk / Chr. Meyers. - In: Het Orgelblad, jrg. 5 nr. 12, december 1962. Daar kerkte Rotterdam : Kerken, die in Rotterdam verwoest werden, en hun interieur / Jan van Bommel Jzn. - Leiden: Stichting Orgelcentrum, 1965. Rotterdam - orgelstad / M.A. Vente. - Amsterdam : N.V. Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij, 1967. - Overdruk uit Akademiedagen XIX. Ned. Herv. Augustijnenkerk - Dordrecht / Jan L. van den Heuvel. - In: Het Orgelblad, jrg. 11 nr. 1, januari 1968. Het 'Hollandse' orgel in de periode van 1670 tot 1730 : Een architectuurhistorische en organologische studie over de orgelbouw in Nederland, met name in de gewesten Holland, Zeeland, Utrecht en Gelderland / A.H. Vlagsma. - Alphen aan den Rijn : Canaletto, 1992. De orgelmakers Witte : Een bijdrage tot de geschiedschrijving van de orgelbouw in Nederland in de tweede helft van de negentiende eeuw / dr. Teus den Toom. - Heerenveen: Uitgeverij J.J. Groen en Zoon, 1997. 100 jaar Maarschalkerweerd-orgel Augustijnenkerk Dordrecht / Bart van Buitenen. - In: De Orgelvriend, jrg. 41 nr. 9, september 1999. Vier voormalige orgels in Dordrecht / Auke Hendrik Vlagsma. - In: Het Orgel, jrg. 104 nr. 5, september 2008. De orgelbouwers Van Hagerbeer : Deel 4 - Slot / Auke H. Vlagsma. - In: Het Orgel, jrg. 112, nr. 4, juli 2016.