Orgeldatabase | Gedetailleerde beschrijving

Volledige beschrijving geselecteerd orgel

Foto: Tjalling Roosjen. Datering: 13 April 2011.

Foto: Tjalling Roosjen

Bergen op Zoom, Nederland (Noord-Brabant) - Grote- of Sint Gertrudiskerk
Gemeente: Bergen op Zoom
Adres: Grote Markt 10, 4611 NR, Bergen op Zoom
Website: http://www.rkboz.nl/

Beschrijving nr.: 1002032.

Gebouwd door: Johannes Ibach & Sohn (1864) - opus 111

Jaar	Orgelbouwer	Opus	Activiteit
1864	Johannes Ibach & Sohn	111	nieuwbouw
1915	Builder unknown		ombouw
1970	Builder unknown		restauratie
1988	J.J. Elbertse & Zn.		overplaatsing
2011	Verschueren Orgelbouw	1111	reconstructie

In de Mariakerk van Bergen op Zoom was een orgel aanwezig, dat in 1785 was gekocht van de parochiekerk in het Vlaamse Deurne. Het werd in 1828 naar de nieuwe parochiekerk overgeplaatst. De Bergense bouwer Rogier stelde in 1860 voor het instrument te restaureren en uit te breiden. Het kerkbestuur koos voor nieuwbouw, en gaf de opdracht aan Hermann Dreymann uit Mainz. Dreymann overleed tijdens de werkzaamheden, waarna de opdracht werd gegeven aan de firma Ibach. Deze firma bouwde een drieklaviers orgel met vrij pedaal. Volgens de opgave van Van 't Kruijs had het bij de bouw 41 stemmen. Het orgel werd op 27 januari 1864 gekeurd door Friedrich Lux uit Mainz. Op dezelfde dag vond ook het de ingebruikname plaats met een concert door Friedrich Lux en Alphone Mailly. De kas is een ontwerp van A.J. Cels, en werd gemaakt door H. Peeters Divoort uit Turnhout.
In 1915 is het orgel gereviseerd, het derde klavier is verwijderd, en de mechaniek is omgebouwd naar pneumatisch. Bij een restauratie in 1970 is de klank in een barokke trant geherintoneerd. In 1987 is het orgel overgeplaatst naar de Grote- of Sint Gertrudiskerk, die na een lange restauratie in gebruik werd genomen als Rooms-Katholieke kerk. De oude Maagd Mariakerk is hierna omgebouwd tot theater.
Het orgel van Ibach is in 2009-2011 gerestaureerd door de firma Verschueren, waarbij het in de oorspronkelijke staat is teruggebracht. Als adviseurs werden Jan Jongepier en Roger van Dijk aangesteld. Het orgel is op 17 maart 2011 weer voor het eerst bespeeld tijdens een concert door Janno den Engelsman, waarna het op 20 maart werd ingezegend. Een officiële ingebruikneming was op 3 september 2011. Janno den Engelsman bespeelde het orgel, waarbij een nieuw werk 'Spatium' van Daan Manneke werd uitgevoerd. Enkele stukken werden vierhandig uitgevoerd samen met Marcel van Westen.

Kort overzicht van plaatsen waar het orgel heeft gestaan

1864	Bergen op Zoom	Maagd Mariakerk
1987	Bergen op Zoom	Grote- of Sint Gertrudiskerk

Technische gegevens

Aantal registers per werk
- Manual I	14
- Manual II	9
- Manual III (Schwellwerk)	8
- Pedal	11
Totaal aantal stemmen	42
Toetstractuur	Mechanisch
Registertractuur	Mechanisch
Windlade(n)	Kegelladen
Toonhoogte	a' = 440 Hz
Temperatuur	Equal temperament

Dispositie
Manual I (C-g'''): Principal 16', Quintatön 16', Principal 8', Gemshorn 8', Gross Gedackt 8', Viola di Gamba 8', Octav 4', Hohlflaut 4', Quint 3', Octav 2', Cornet 4 fach (4') (discant), Scharff 5 fach (2'), Fagott 16', Trompete 8'.
Manual II (C-g'''): Bordun 16', Principal 8', Bassethorn 8', Rohrflaut 8', Octav 4', Flaut Dolce 4', Flautino 2', Mixtur 3 fach (1'), Fagot-Oboë 8'.
Manual III (Schwellwerk) (C-g'''): Salicional 8', Flaut-Angelica 8', Dolce 8', Quintatön 8', Flaut Travers 4', Viola 4', Flageolet 2', Euphone 8'.
Pedal (C-d'): Principal 16', Subbass 16', Violonbass 16', Octavbas 8', Jubal 8', Gedacktbass 8', Quintbass 5 1/3', Octavbass 4', Posaunebass 16', Trompetebass 8', Claironbass 4'.
Koppelingen: Manual I - Manual II, Manual II - Manual III, Pedal - Manual I.
Speelhulpen: Pedal Forte, Ventil, Afsluiter Manual I, Afsluiter Manual II, Afsluiter Manual III, Afsluiter Pedal, Balgschel.

Overige dispositiegegevens
Van 't Kruijs (1885)	Het Orgel in de R.K. Parochiale Kerk van de H. Maagd Maria te Bergen op Zoom, is in 1864 geleverd door Gebr. Hack te Barmen. Het werk heeft 3 klavieren, vrij pedaal en 41 sprekende stemmen. Organist de Heer C.P. Dekkers. Hoofdmanuaal: Principal 16', Quintatön 16', Principal 8', Viola di Gamba 8', Gemshorn 8', Grossgedackt 8', Octav 4', Hohlflaut 4', Quint 2 2/3', Octav 2', Cornet 4 st., Scharff 5 st., Trompete 8'. Tweede Manuaal: Principal 8', Bordun 16', Bassethorn 8', Rohrflaut 8', Octav 4', Flaut Dolce 4', Flautino 2', Mixtur 3 st., Fagot-Oboe 8'. Derde Manuaal: Salicional 8', Flaut-Angelica 8', Dolce 8', Quintatön 8', Flaut-Travers 4', Viola 4', Flagolet 2', Cormorne 8'. Pedal: Principal 16', Violonbass 16', Subbass 16', Gedaktbass 8', Octavbass 8', Jubal 8', Quintbass 5 1/3', Octavbass 4', Posaunebass 16', Trompetebass 8', Claironbass 4'. Stomme Registers: 3 Koppelingen, 5 Afsluitingen, Crescendo voor het 3e Manuaal, Calcantenschel, Ventiel. Lantaarnbalg met 4 Pompen en 5 reservebalgen als regulatoren.
Verschillende disposities	De dispositie luidde van 1970 tot 2009: Hoofdwerk: Prestant 16', Prestant 8', Quintadeen 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Fluit 4', Octaaf 2', Sesquialter II sterk, Cymbel II sterk, Mixtuur V sterk, Kromhoorn 16', Trompet 8'. Nevenwerk: Prestant 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Fluit Gedekt 4', Woudfluit 2', Quint 1 1/3', Scherp III sterk, Schalmei 8'. Pedaal: Prestant 16', Subbas 16', Gedekt 8', Octaaf 8', Bazuin 16'.

Overige dispositiegegevens

Van 't Kruijs (1885)

Het Orgel in de R.K. Parochiale Kerk van de H. Maagd Maria te Bergen op Zoom, is in 1864 geleverd door Gebr. Hack te Barmen. Het werk heeft 3 klavieren, vrij pedaal en 41 sprekende stemmen.
Organist de Heer C.P. Dekkers.
Hoofdmanuaal: Principal 16', Quintatön 16', Principal 8', Viola di Gamba 8', Gemshorn 8', Grossgedackt 8', Octav 4', Hohlflaut 4', Quint 2 2/3', Octav 2', Cornet 4 st., Scharff 5 st., Trompete 8'.
Tweede Manuaal: Principal 8', Bordun 16', Bassethorn 8', Rohrflaut 8', Octav 4', Flaut Dolce 4', Flautino 2', Mixtur 3 st., Fagot-Oboe 8'.
Derde Manuaal: Salicional 8', Flaut-Angelica 8', Dolce 8', Quintatön 8', Flaut-Travers 4', Viola 4', Flagolet 2', Cormorne 8'.
Pedal: Principal 16', Violonbass 16', Subbass 16', Gedaktbass 8', Octavbass 8', Jubal 8', Quintbass 5 1/3', Octavbass 4', Posaunebass 16', Trompetebass 8', Claironbass 4'.
Stomme Registers: 3 Koppelingen, 5 Afsluitingen, Crescendo voor het 3e Manuaal, Calcantenschel, Ventiel.
Lantaarnbalg met 4 Pompen en 5 reservebalgen als regulatoren.

Verschillende disposities

De dispositie luidde van 1970 tot 2009:
Hoofdwerk: Prestant 16', Prestant 8', Quintadeen 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Fluit 4', Octaaf 2', Sesquialter II sterk, Cymbel II sterk, Mixtuur V sterk, Kromhoorn 16', Trompet 8'.
Nevenwerk: Prestant 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Fluit Gedekt 4', Woudfluit 2', Quint 1 1/3', Scherp III sterk, Schalmei 8'.
Pedaal: Prestant 16', Subbas 16', Gedekt 8', Octaaf 8', Bazuin 16'.

Literatuur	Orgelbau : Disposition. - In: Urania, 22. Jahrgang, No. 5, Mai 1865. Verzameling van disposities der verschillende orgels in Nederland, benevens eene korte beschrijving van het Orgel in de Groote Kerk te Rotterdam met afbeelding / M.H. van 't Kruijs. - Rotterdam : Corns. Immig, 1885. - Fotografische herdruk, uitgegeven bij Frits Knuf, Amsterdam in 1972 in de serie Bibliotheca Organologica, volume I. Brabants orgelbezit : een inventarisatie van Brabantse orgels / Frans Jespers. - 's-Hertogenbosch: Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord-Brabant, 1975. C.J. Rogier, maker van orgels en kerkelijke meubelementen / Frans Jesper. - In: De Mixtuur, nr. 30, februari 1980. Repertorium van orgels en orgelmakers in Noord-Brabant tot omstreeks 1900 / Frans Jespers. - 's-Hertogenbosch : Het Noordbrabants Genootschap, 1983. Instrumenten in de Sint Gertrudiskerk Bergen op Zoom. - Brochure, ca. 1990. De orgels van de Grote of Sint-Gertrudiskerk te Bergen op Zoom / Han Bos. - Elburg : Stichting tot Behoud van het Nederlandse Orgel, 1996. - (Publicatie van de Stichting tot behoud van het Nederlandse Orgel ; 44). Het historische orgel in Nederland 1858 - 1865 / Teus den Toom (eindred.). - Amsterdam : Stichting NIvO, 2003. - (Encyclopedie Het Historische Orgel in Nederland ; 8). Restauratie Ibach-Orgel : Het zal een instrument van een vorstelijke allure en uniek voor Europa zijn.... - Bergen op Zoom. - Stichting Restauratie Ibach-Orgel, 2011. Orgelconcert : Inspeling gerestaureerd Ibach-orgel door Janno den Engelsman m.m.v. Marcel van Westen en Toine Jimkes : Eerste uitvoering van 'Spatium' van Daan Manneke : Presentatie Maartje Stokkers : Zaterdag 3 september 2011 14.30 uur Sint-Gertrudiskerk Bergen op Zoom. Zaterdag 15 oktober : Landelijke Orgeldag Bergen op Zoom / Wim van der Ros. - In: De Orgelvriend, jrg. 53 nr. 10, oktober 2011. Een magtig Toonwerk : Geschiedenis en restauratie van het Ibach-orgel te Bergen op Zoom / Ad van den Bulck, Adriaan van Roode, Hans Smout, Frans Witjes [red.]. - Bergen op Zoom : Vrienden van het Ibach-orgel, 2012. - Boek met CD. Het Ibach-orgel in de Sint-Gertrudiskerk te Bergen op Zoom / Rogér van Dijk, Piet Groenendijk. - In: Orgelvriend, jrg. 54 nr. 9, september 2012. De orgeltuin van de Grote of Sint-Gertrudiskerk in Bergen op Zoom / Jan Willems. - In: Gregoriusblad, jaargang 137, nummer 1, maart 2013. Nederlands grootste Ibach-orgel herboren : Het hoofdorgel van de St.-Gertrudiskerk te Bergen op Zoom : deel 1 / Peter van Dijk, Cor Ardesch. - In: Het Orgel, jrg. 109 nr. 2, maart 2013. Nederlands grootste Ibach-orgel herboren : Het hoofdorgel van de St.-Gertrudiskerk te Bergen op Zoom : deel 2 / Peter van Dijk, Cor Ardesch. - In: Het Orgel, jrg. 109 nr. 3, mei 2013.
Opnamen	Jan Albert van Eyken : Complete Organ Sonatas - Toccata & Fuga on B.A.C.H. / Ute Gremmel-Geuchen. - Aeolus AE 11371 (CD). - 2023. l'Abbé Liszt / Joris Verdin. - Le Bricoleur LBCD 10 (2CD). - 2016. - Opgenomen in Nancy en Bergen op Zoom. Bergen op Zoom NL - Grote of St.-Gertrudiskerk / Janno den Engelsman. - Tuliprecords TURE 185010 (CD). - 2012. Orgels in Bergen op Zoom : Gertrudiskerk, Ontmoetingskerk, Catharinakapel / Janno den Engelsman, Marcel van Westen, Jos Verpoorten. - Brabants Orgelrijkdom X (CD). - 2012. Metamorfose : Restauratieproject Ibach-orgel Bergen op Zoom / Janno den Engelsman, Petet van Dijk. - SR 92138 (CD). - 2006.
Links	http://www.verschuerenorgelbouw.nl/nl/orgel/1111/ http://nl.wikipedia.org/wiki/Stichting_Restauratie_Ibachorgel_Bergen_op_Zoom

YouTube (Triple) Fuga in Es BWV 552 J.S. Bach / Brabants Orgelproject (2017)

Foto: Tjalling Roosjen	Foto: Tjalling Roosjen	Foto: Tjalling Roosjen	Foto: Tjalling Roosjen	Foto: Tjalling Roosjen	Foto: Tjalling Roosjen
Foto: Tjalling Roosjen	Foto: Tjalling Roosjen	Foto: René Troost			Foto: Tjalling Roosjen
Foto: Tjalling Roosjen