Orgeldatabase | Gedetailleerde beschrijving

Volledige beschrijving geselecteerd orgel

Foto: Dirco Oskam. Datering: 13 September 2014.

Foto: Dirco Oskam

Rotterdam, Nederland (Zuid-Holland) - Prinsekerk

Doorverwezen vanaf: Rotterdam - Oosterkerk (1877 - 1933)

Gemeente: Rotterdam
Adres: Schepenstraat 71, 3039 NC, Rotterdam
Website: http://www.prinsekerk.nl/

Beschrijving nr.: 1001173.
Kaartnummer Stichting Orgelcentrum: GR0074.

Gebouwd door: Johan Frederik Witte (1877)
Het orgel bevat ouder materiaal: orgelkas uit 1723 van François van Douwen

Jaar	Orgelbouwer	Opus	Activiteit
1723	Jean François Moreau		nieuwbouw
1763	Johannes Jacobus Moreau		diverse werkzaamheden
1763	Jakobus Robberts		diverse werkzaamheden
1773	Andreas Wolfferts		restauratie en uitbreiding
1828	Abraham Meere		restauratie
1845	firma Bätz & Co.		reconstructie
1877	Johan Frederik Witte		nieuwbouw
1933	Gerrit van Leeuwen		overplaatsing
1994	Henk Kok		restauratie

In de Oosterkerk of Nieuwe Hervormde Kerk in Rotterdam werd in 1720 een orgelkas van François van Douwen geplaatst. De orgelmaker Jean François Moreau kreeg de opdracht het kleine orgel uit de Grote of Sint-Laurenskerk over te plaatsen naar deze kas, en uit te breiden. Moreau leverde een orgel met 26 stemmen, dat nog pijpwerk van Niehoff uit ca. 1560 bevatte. Het orgel werd op 22 juni 1723 gekeurd. In 1763 werkte Johannes Jakob Moreau aan het orgel, maar deze leverde geen goed werk, zodat Jakobus Robberts het werk voltooid. De Scherp van het Rugwerk werd vervangen door een Cornet, de Claron van het Hoofdwerk door een Vox Humana. Ook plaatste hij een 16-voets labiaal op het Hoofdwerk. Een uitbreiding werd door Andries Wolfferts gemaakt in 1773. Het orgel kreeg nu drie klavieren en een Bovenwerk. J.C. Friedrichs maakte in 1818 nieuwe koppelingen, en Abraham Meere maakte in 1828 nieuwe klavieren.
Omdat het orgel niet al te best functioneert krijgt de fa. J. Bätz & Co. in 1843 de opdracht het volledig te reviseren. Het werk was op 1 februari 1845 gereed. Hoewel het orgel hierna veel beter is, bleef men ontevreden over het instrument. In 1876 kreeg Johan Frederik Witte de opdracht een nieuw orgel te bouwen in de bestaande kas. Witte smolt al het bestaande pijpwerk om en maakt een nieuw tweeklaviers orgel met 19 stemmen. Op 22 juli 1877 werd het orgel in gebruik genomen.
In 1933 viel het besluit om de Oosterkerk af te breken, evenals de oude Prinsekerk. De laatste dienst in de Oosterkerk had plaats op 26 november 1933. Een nieuwe Prinsekerk werd gebouwd aan de Schepenstraat, en het orgel werd hierheen verplaatst door G. van Leeuwen. Deze wijzigde de dispositie en breidde het instrument ook uit, verplaatste het rugwerk naar de zolder van de orgelkas en zette het in een zwelkast. De tractuur werd pneumatisch gemaakt, en de speeltafel kreeg een plaats onder het orgel op de koorgalerij. Door een herintonatie en de overplaatsing is de klank behoorlijk aangepast. Adviseur bij de werkzaamheden was J.H. Besselaar jr., organist van de Grote of Sint Laurenskerk. Op 13 december 1933 werden de kerk en het orgel in gebruik genomen.
In 1994 voerde Henk Kok een grote opknapbeurt uit. Aan het instrument is hierbij niets veranderd.

Kort overzicht van plaatsen waar het orgel heeft gestaan

1877	Rotterdam	Oosterkerk
1933	Rotterdam	Prinsekerk

Technische gegevens

Aantal registers per werk
- Hoofdwerk	12
- Zwelwerk	7
- Pedaal	5
Totaal aantal stemmen	24
Toetstractuur	Pneumatisch
Registertractuur	Pneumatisch
Windlade(n)	Kegelladen
Temperatuur	Equal temperament

Dispositie
Hoofdwerk (C-f'''): Prestant 16', Prestant 8', Violon 8' - 1933, Bourdon 8', Octaaf 4', Open Fluit 4' - 1933, Quint 2 2/3', Octaaf 2', Cornet V sterk, Mixtuur III-IV sterk, Fagot 16', Trompet 8'.
Zwelwerk (C-f'''): Prestant 8', Holfluit 8', Viola 8', Salicet 4', Roerfluit 4' - 1933, Gemshoorn 2', Echotrompet 8' - 1933, Tremolo.
Pedaal (C-d'): Contrabas 16' - 1933, Bourdon 16', Octaaf 8', Gedektbas 8' - 1933, Bazuin 16'.
Koppelingen: Hoofdwerk - Zwelwerk, Pedaal - Hoofdwerk, Pedaal - Zwelwerk.
Speelhulpen: Automatisch Pedaal-omschakeling.

Overige dispositiegegevens
Hess (1774)	Het Orgel in de Nieuwe- of Ooster-Kerk, met twee Hand-Clavieren en een Vry-Pedaal, heeft 29 stemmen. Manuaal, 15 stemmen: Praestant 16', Quintad. 16', Praestant 8', Holpyp 8', Bourdon 8', Quintad. 8', Octaav 4', Fluit 4', Octaav 2', Quintfluit 1 1/2', Mixtuur 3 dik, Cornet 5 dik, Scharp 2 dik, Trompet 8' (geh) en Voxhum. 8'. Rugpositief, 9 stemmen: Praestant 4', Holpyp 8', Fluit 4', Octaav 2', Quintfluit 2 dik, Mixtuur 2 dik, Cornet 5 dik, Sexquialtra 3 dik en Trompet 8' (geh). Pedaal, 5 stemmen: Bourdon 16', Praestant 8', Octaav 4', Quint 3' en Trompet 8'.
Van 't Kruijs (1885)	Het Orgel in de Oosterkerk te Rotterdam heeft 19 sprekende stemmen, twee klavieren, vrij pedaal en is in 1877 door Witte, uit Utrecht, geleverd. Organist de Heer G.H. Vijgeboom. Hoofdmanuaal: Prestant 16', Prestant 8', Bourdon 8', Octaaf 4', Quint 3', Octaaf 2', Cornet 5 st., Mixtuur 3, 4 st., Fagot 16', Trompet 8'. Rugwerk: Prestant 8', Holfluit 8', Viola 8', Salicet 4', Fluit 4', Dulciaan 8'. Pedaal: Bourdon 16', Octaaf 8', Basson 16'. Stomme Registers: Koppelingen.
Verschillende disposities	Bij de oplevering in 1723 was de dispositie: Hoofdwerk: Prestant 8', Holpijp 8', Octaav 4', Fluijt 4', Quint Fluijt 3', Octaav 2', Sufflet 1', Cornet 5 dik, Mixtuer 3 dik, Scherp 2 dik, Trompet 8', Claron 4'. Rugwerk: Holpijp 8', Prestant 4', Fluijt 4', Quint Fluijt 3', Octaav 2', Sexquialter 3 dik, Mixtuer 2 dik, Scherp 2 dik, Trompet 8'. Pedaal: Bourdon 16', Prestant 8', Octaav 4', Open Quint 3', Trompet 8'. De dispositie voor de sloop van het binnenwerk was (volgens opgave van Bätz uit 1843): Hoofdwerk: Prestant 16' (discant), Bourdon 16' (discant), Prestant 8' (1722), Quintadeen 8', Bourdon 8' (bas), Holpijp 8' (discant, 1560), Octaaf 4' (1720), Fluit 4' (1560), Quint 3' (gedeeld, 1720), Octaaf 2', Quintfluit 1 1/2', Cornet V sterk (discant, 1720), Mixtuur III sterk (1560), Scherp II sterk (1560), Trompet 8' (1560). Rugwerk: Holpijp 8' (1722), Prestant 4' (1720), Fluit 4' (1560), Quint 3' (1560), Octaaf 2' (1560), Cornet V sterk (discant, 1763), Mixtuur IV sterk, Sexquialter III sterk (discant, 1560/1720), Trompet 8' (gedeeld, 1722). Bovenwerk (1773): Prestant 8', Holpijp 8', Quintadeen 8', Woudfluit 4', Gemshoorn 2', Vox Humana 8'. Pedaal: Bourdon 16' (1722), Prestant 8' (1720), Octaaf 4' (1720), Quint 3' (1720), Fagot 16'. De dispositie uit 1877: Hoofdwerk: Prestant 16', Prestant 8', Bourdon 8', Octaaf 4', Quint 3', Octaaf 2', Cornet V, Mixtuur III-IV, Fagot 16', Trompet 8'. Rugwerk: Prestant 8', Holfluit 8', Viola 8', Salicet 4', Gemshoorn 2', Dulciaan 8'. Pedaal: Bourdon 16', Octaaf 8', Basson 16'.

Literatuur

Dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen welken in de zeven vereenigde provincien als mede in Duytsland en elders aangetroffen worden (Gouda, 1774) / Joachim Hess. - Facsimile herdruk, verzorgd door Arend Jan Gierveld. - Buren : Frits Knuf, 1980. - (Bibliotheca Organologica ; volume XI).
Verzameling van disposities der verschillende orgels in Nederland, benevens eene korte beschrijving van het Orgel in de Groote Kerk te Rotterdam met afbeelding / M.H. van 't Kruijs. - Rotterdam : Corns. Immig, 1885. - Fotografische herdruk, uitgegeven bij Frits Knuf, Amsterdam in 1972 in de serie Bibliotheca Organologica, volume I.
Het orgel in de Groote Kerk te Rotterdam / J.H. Besselaar jr. - Rotterdam: [s.n.], 1931.
Verdwenen en bestaande orgel te Rotterdam : 1. Het orgel in de Prinsekerk / Jan van Bommel Jzn. - In: Het Orgelblad, jrg. 2 nr. 1, april 1959.
Rotterdam - orgelstad / M.A. Vente. - Amsterdam : N.V. Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij, 1967. - Overdruk uit Akademiedagen XIX.
De Rotterdamse bouwaktiviteiten van de fa. Bätz en Witte na 1845 / [Jan Jongepier]. - In: Het Orgel, jrg. 70 nr. 2, februari 1974. - Rotterdam-nummer.
De orgelmakers Bätz (1739 - 1849) : Een eeuw orgelbouw in Nederland / Gert Oost. - 3e aangevulde druk. - Alphen aan den Rijn: Canaletto, 1981.
Het 'Hollandse' orgel in de periode van 1670 tot 1730 : Een architectuurhistorische en organologische studie over de orgelbouw in Nederland, met name in de gewesten Holland, Zeeland, Utrecht en Gelderland / A.H. Vlagsma. - Alphen aan den Rijn : Canaletto, 1992.
Het orgel in de Prinsenkerk te Rotterdam / Arjen Leistra. - In: De Orgelvriend, jrg. 37 nr. 9, september 1995.
Reacties op Van Leeuwen / Gerard Verloop. - In: De Mixtuur, nr. 82, april 1996.
De orgelmakers Witte : Een bijdrage tot de geschiedschrijving van de orgelbouw in Nederland in de tweede helft van de negentiende eeuw / dr. Teus den Toom. - Heerenveen: Uitgeverij J.J. Groen en Zoon, 1997.
Het historische orgel in Nederland 1479 - 1725 / dr. Hans van Nieuwkoop (eindred.). - Amsterdam : Stichting NIvO, 1997. - (Encyclopedie Het Historische Orgel in Nederland ; 1).
De orgelmakers Jacobus François en Johannes Jacobus Moreau / Auke H. Vlagsma. - In: Het Orgel, jrg. 118, nr. 2, maart 2022.

Opnamen

Aad van der Hoeven improviseert over de psalmen : Volume 1. - LP, 1974.

Foto: Dirco Oskam	Foto: Dirco Oskam	Foto: Michiel van 't Einde	Foto: Michiel van 't Einde	Foto: Michiel van 't Einde	Bron: cc
Bron: cc	Bron: cc	Bron: cc	Bron: cc	Foto: J.A. van Es
Foto: Michiel van 't Einde	Foto: Michiel van 't Einde