Spring naar content
Volledige beschrijving geselecteerd orgel
Foto: Michiel van 't Einde. Datering: 31 May 2012.

Foto: Michiel van 't Einde

Harderwijk, Nederland (Gelderland) - Grote Kerk of Onze Lieve Vrouwekerk
Gemeente: Harderwijk
Streek:Veluwe
Adres: Kerkplein 1, 3841 EC, Harderwijk
Website: http://www.grotekerkharderwijk.nl/

Beschrijving nr.: 1000923.
Kaartnummer Stichting Orgelcentrum: GR1285.

Gebouwd door: Gebroeders Bätz (1827)

JaarOrgelbouwerOpusActiviteit
1827 Gebroeders Bätz  nieuwbouw
1891 Jacobus Johannus van den Bijlaardt 
1912 firma Van Dam (uit Woerden) 
1954 J. de Koff & Zoon 
1981 firma D.A. Flentrop  restauratie

  • Na het instorten van de toren op 28 januari 1797 was er niet veel meer van het oude Harderwijkse orgel over. In 1826 kreeg Jonathan Bätz de opdracht een nieuw instrument te bouwen. Het werd op 27 januari 1827 opgeleverd en een dag later in gebruik genomen. In 1891 werd het instrument door Van den Bijlaardt gerepareerd. Deze plaatste een Viola di Gamba 8' op het rugwerk, ten koste van de Mixtuur. Op de plek van de oude Viola di Gamba kwam een Prestant 8 discant. Op het hoofdwerk maakte hij een Violoncel 8' in plaats van de Quint. De fa. Van Dam uit Woerden werkte in 1912 aan het orgel. Deze verving de Flageolet 1' door een Voix Célèste 8' en de Sexquialter door een Melophone 8'. De frontpijpen werden ook geschuurd en gepolijst.
  • In 1954 voerde de fa. De Koff een grote restauratie uit onder advies van Maarten Vente. De oorspronkelijke dispositie van het hoofdwerk werd hierbij hersteld. Het rugwerk bleef iets gewijzigd: de Prestant werd een Tertiaan, de Voix Célèste een Scherp en de Gamba een Super Octaaf. Een laatste restauratie vond plaats in 1980/1981 door Flentrop. Het instrument is hierbij helemaal in originele staat gebracht. Een zelfstandig pedaal is nooit gemaakt, maar om dit te compenseren heeft men de slepen van de Bourdon 16' en de Fagot 16' (bas) zodanig afgesteld, dat deze bij half opentrekken enkel op C-d' spreken. Flentrop maakte ook een aantal stemmen opnieuw, die De Koff in 1954 al had geplaatst, omdat de mensuren van De Koff niet bij Bätz pasten. Op 1 april 1981 kon het orgel weer in gebruik worden genomen met een bespeling met toelichtingen door Klaas Bolt, adviseur bij de restauratie.

Technische gegevens
Aantal registers per werk
- Hoofdwerk13
- Rugwerk10
- Pedaalaangehangen
Totaal aantal stemmen23
ToetstractuurMechanisch
RegistertractuurMechanisch
Windlade(n)Sleepladen
ToonhoogteHalve toon beneden 440 Hz
TemperatuurEqual temperament

Dispositie
Hoofdwerk (C-f'''): Bourdon 16', Prestant 8' - a - f''' dubbelkorig, Roerfluit 8', Baarpijp 8', Octaaf 4', Fluit 4', Quint 3', Octaaf 2', Mixtuur III-VI sterk (B/D), Sesquialter III sterk (discant) - 1981, Cornet IV sterk (discant), Fagot 16' (B/D), Trompet 8' (B/D).
Rugwerk (C-f'''): Quintadena 8', Holpijp 8', Viola di Gamba 8' (discant) - 1827/1981, Prestant 4' - 1981; c'-c'' dubbelkorig, Gemshoorn 4', Woudfluit 2', Holquint 1 1/2', Flageolet 1' - 1981, Mixtuur III-VI sterk - 1981, Dulciaan 8', Tremulant.
Pedaal (C-d'): Aangehangen.
Koppelingen: Manuaalkoppel (gehalveerd).

VulstemSamenstelling
Mixtuur III-VI sterk (Hoofdwerk) C; 2' - 1 1/3' - 1'. c°: 2 2/3' - 2' - 1 1/3'. c': 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1 1/3'. c'': 4' - 4' - 2 2/3' - 2 2/3' - 2' - 2'.
Cornet IV sterk discant (Hoofdwerk) c': 4' - 2 2/3' - 2' - 1 3/5'.
Sexquialter III sterk discant (Hoofdwerk) c': 2 2/3' - 2' - 1 3/5'.
Mixtuur III-VI sterk (Rugwerk) C: 1 1/3' - 1' - 2/3'. c°: 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. c': 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3' - 1'. c'': 4' - 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3' - 1'. c''': 4' - 4' - 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3'.
Overige dispositiegegevens
Van 't Kruijs (1885) Het Orgel in de Hervormde Kerk te Harderwijk heeft 23 sprekende stemmen, twee klavieren, aangehangen pedaal, is in 1826 door Bätz & Co., uit Utrecht, geleverd.
Organist de Heer Pijper.
Hoofdmanuaal: Prestant 8', Bourdon 16', Roerfluit 8', Baarpijp 8', Octaaf 4', Fluit 4', Quint 3', Octaaf 2', Holquint 1 1/2', Cornet, Mixtuur, Sexquialter, Fagot 16', Trompet 8'.
Bovenmanuaal: Prestant 4', Holpijp 8', Viola di Gamba 8', Quintadeen 8', Gemshoorn 4', Woudfluit 2', Flageolet 1', Mixtuur, Dulciaan 8'.
Aangehangen pedaal.
Stomme Registers: Koppel, Afsluitingen, Ventiel, Tremulant.
Verschillende disposities
  • Vanaf 1912 luidde de dispositie:
    Hoofdwerk: Bourdon 16', Prestant 8', Baarpijp 8', Roerfluit 8', Violon 8' (1912), Voix Céleste 8' (1912), Octaaf 4', Fluit 4', Octaaf 2', Mixtuur IV-VI sterk, Cornet IV sterk, Fagot 16', Trompet 8'.
    Rugwerk: Prestant 8', Quintadeen 8', Holpijp 8', Viola di Gamba 8' (1891), Melophone 8' (1912), Prestant 4', Gemshoorn 4', Woudfluit 2', Holquint 1 1/2', Dulciaan 8', Tremulant.
    Pedaal: aangehangen. Manuaalkoppel.

  • Na de restauratie door De Koff in 1954 was de dispositie:
    Hoofdwerk: Bourdon 16', Prestant 8', Baarpijp 8', Roerfluit 8', Octaaf 4', Fluit 4', Quint 3' (1954), Octaaf 2', Sexquialter II sterk (discant) (1954), Mixtuur IV-VI sterk, Cornet IV sterk, Fagot 16', Trompet 8'.
    Rugwerk: Quintadeen 8', Holpijp 8', Prestant 4', Gemshoorn 4', Super Octaaf 2' (1954), Woudfluit 2', Holquint 1 1/2', Scherp IV-VI sterk (1954), Tertiaan II sterk (1954), Dulciaan 8', Tremulant.
    Pedaal: aangehangen. Manuaalkoppel.

Literatuur
  • Verzameling van disposities der verschillende orgels in Nederland, benevens eene korte beschrijving van het Orgel in de Groote Kerk te Rotterdam met afbeelding / M.H. van 't Kruijs. - Rotterdam : Corns. Immig, 1885. - Fotografische herdruk, uitgegeven bij Frits Knuf, Amsterdam in 1972 in de serie Bibliotheca Organologica, volume I.
  • Voor de orgelverzameling : Het orgel in de oude Kerk te Harderwijk / Maarten Seybel. - In: Het Orgelblad, jrg. 1 nr. 4, juli 1958.
  • De Orgelkalender van 1962 : De orgelgegevens / Jan van Bommel Jzn. - In: Het Orgelblad, jrg. 4 nr. 11, november 1961.
  • Orgels op de Veluwe / Maarten Seybel. - Sneek: Boeijenga, 1962.
  • [Nederlandse orgelpracht] : Grote Kerk te Harderwijk / W. v.d. Ros. - In: De Orgelvriend, jrg. 10 nr. 6/7, juni/juli 1968.
  • Zes eeuwen Veluwse orgels / Maarten Seybel. - Zaltbommel : Europese Bibliotheek, 1975.
  • Orgel ABC : Orgelfoto-album. - Amersfoort: J.C. Willemsen, [1976]. - Extra editie van "De Orgelvriend".
  • De orgelmakers Bätz (1739 - 1849) : Een eeuw orgelbouw in Nederland / Gert Oost. - 3e aangevulde druk. - Alphen aan den Rijn: Canaletto, 1981.
  • De orgelgeschiedenis van de Grote- of O.L.V. Kerk te Harderwijk / A. Bijvank. - In: De Orgelvriend, jrg. 23 nr. 9, september 1981.
  • Orgelbouwnieuws : Harderwijk, Grote- of onze Lieve Vrouwe kerk. - In: Het Orgel, jrg. 77 nr. 10, oktober 1981.
  • De Grote Kerk van Harderwijk met zijn schilderingen / Steffie Stokvis. - Zutphen : De Walburg Pers, 1981.
  • Kroniek : 1 april 1981. - In: De Mixtuur, nr. 38, maart 1982.
  • Orgels rond het IJsselmeer / Maarten Seybel, Aart Veldman. - Houten: Den Hertog B.V., 1984.
  • Jan Jongepier als orgeladviseur (II) / Willem van Twillert. - In: De Orgelvriend, jrg. 29 nr. 8, augustus 1987.
  • Een drietal onbekende/bekende Veluwse orgels / Maarten Seybel. - Elburg : Stichting tot behoud van het Nederlandse Orgel, 1990. - (Publicatie ; 33).
  • De orgelmakers Witte : Een bijdrage tot de geschiedschrijving van de orgelbouw in Nederland in de tweede helft van de negentiende eeuw / dr. Teus den Toom. - Heerenveen: Uitgeverij J.J. Groen en Zoon, 1997.
  • Het historische orgel in Nederland 1819 - 1840. - Amsterdam : Stichting NIvO, 2001. - (Encyclopedie Het Historische Orgel in Nederland ; 5).
  • Orgelrijk / Carel van Gestel. - Zaltbommel : Aprilis, 2003.
  • De orgelpracht van de Nederlandse steden II : Hattem - Elburg - Harderwijk : Drie Noord-Veluwse Hanzesteden / Maarten Seijbel. - Elburg : Nationaal Orgelmuseum, 2017.
Opnamen
  • Orgelbespeling vanuit de Grote Kerk te Harderwijk / Evert van de Veen. - VLM 01.616 (CD). - 2015.
  • Literata - Improvisata : Volume V / Jaap Zwart, Willem van Twillert, Kees van Eersel m.m.v. Heiko Terschegget (blokfluit) en João P. Ramos Mara en Alieke Pijl (dwarsfluit). - ST-POP 2009/1 (DVD). - 2009.
  • Piet Wiersma bespeelt het Bätz-orgel in de Grote Kerk te Harderwijk. - Eurosound ES 47.277 (CD). - 1997.
  • Orgels in Hanzesteden : Orgelkunst in Europa langs wegen van een oud koopmansverbond / Diverse organisten. - NCRV-uitgave (box met 4 CD's). - 1992.
  • Harderwijkse Orgelmonumenten / Peter Drost, Henk Eijsinga, Roelof Kuik en Auke Steensma. - dubbel-CD.
  • Freu dich sehr, O meine Seele / Klaas Bolt. - LBCD 97 (CD). - Opnamen uit de jaren 1977-1981, opgenomen in Kampen en Harderwijk.
  • G.F. Händel / Leo van Doeselaar. - Etcetera Records ETC 2005 (dubbel-LP). - 1984.
  • Klaas Bolt bespeelt het Bätz orgel in de Grote Kerk te Harderwijk. - Harderwijk : Kerkvoogdij Hervormde Gemeente, 1982 (LP). - Uitgegeven t.b.v. het orgelfonds van de Bethelkerk.
Links https://harderwijk-orgel.nl/
http://www.grotekerkharderwijk.nl/?pagina=orgel
YouTube Psalm 38 - Fantaisie Héroïque / Willem van Twillert,


Foto: Michiel van 't Einde. Datering: 31 May 2012.
Foto: Michiel van 't Einde
Foto: Michiel van 't Einde. Datering: 31 May 2012.
Foto: Michiel van 't Einde
Foto: Michiel van 't Einde. Datering: 31 May 2012.
Foto: Michiel van 't Einde
Foto: Michiel van 't Einde. Datering: 31 May 2012.
Foto: Michiel van 't Einde
Foto: Michiel van 't Einde. Datering: 31 May 2012.
Foto: Michiel van 't Einde
Foto: Michiel van 't Einde. Datering: 31 May 2012.
Foto: Michiel van 't Einde
Foto: Pieter Jellema. Datering: 26 August 2021.
Foto: Pieter Jellema
Foto: Michiel van 't Einde. Datering: 31 May 2012.
Foto: Michiel van 't Einde
Foto: Michiel van 't Einde. Datering: 31 May 2012.
Foto: Michiel van 't Einde
Former situation. Bron: Postcard. Datering: 1961.
Bron: Postcard
Former situation. Bron: Postcard.
Bron: Postcard
Foto: Michiel van 't Einde. Datering: 31 May 2012.
Foto: Michiel van 't Einde
Foto: Michiel van 't Einde. Datering: 31 May 2012.
Foto: Michiel van 't Einde