Orgeldatabase | Gedetailleerde beschrijving

Volledige beschrijving geselecteerd orgel

Maquette Rijksmuseum. Foto: Piet Bron. Datering: 2001.

Foto: Piet Bron

Amsterdam, Nederland (Noord-Holland) - Ronde Lutherse Kerk
Gemeente: Amsterdam
Adres: Singel 11, 1012 VC, Amsterdam

Beschrijving nr.: 1000685.

Gebouwd door: Cornelis Hoornbeeck (1719)
Verbrand (1822)

Jaar	Orgelbouwer	Opus	Activiteit
1719	Cornelis Hoornbeeck		nieuwbouw
1721	Christian Müller		uitbreiding

Cornelis Hoornbeeck bouwde in de jaren 1715-1719 een tweeklaviers instrument in de Ronde of Nieuwe Lutherse Kerk met 30 stemmen. Het Hoofdwerk had 13 stemmen, het Rugwerk 11 en het Pedaal 6. E. Haverkamp, organist van de Oude Lutherse kerk, keurde het instrument. Christian Müller maakte hier in 1720/1721 een bovenwerk bij met acht stemmen, die hij deels van het Hoofdwerk haalde. Het Hoofdwerk werd uitgebreid tot 14 stemmen, en het Pedaal tot 8. Op 18 september 1822 brandde het interieur van de kerk volledig uit. Het orgel ging hierbij verloren.

Technische gegevens

Aantal registers per werk
- Hoofdwerk	13
- Rugwerk	11
- Bovenwerk	8
- Pedaal	7
Totaal aantal stemmen	39
Toetstractuur	Mechanisch
Registertractuur	Mechanisch
Windlade(n)	Sleepladen

Dispositie
Manuaal: Principaal 16', Quintadeen 16', Octaav 8', Viola di Gamba 8', Holpyp 8', Octaav 4', Fluit 4', Quint 3', Superoctaav 2', Mixtuur VI-X sterk, Scharp IV-VIII sterk, Trompet 16', Trompet 8', Tremulant.
Rugpositief: Praestant 8', Gedakt 8', Octaav 4', Fluit 4', Quintfluit 3', Octaav 2', Spitsfluit 2', Cornet VI sterk (B/D), Sexquialtra, Mixtuur VI-X sterk, Trompet 8', Tremulant.
Bovenwerk: Gemshoorn 8', Quintadeena 8', Octaav 4', Gemshoorn 4', Sexquialtra, Cimbel, Dulciaan 8', Vox Humana 8', Tremulant.
Pedaal: Bourdon 16', Principaal 8', Octaav 4', Mixtuur IV-VI sterk, Bazuin 16', Trompet 8', Trompet 4'.
Speelhulpen: 4 afsluiters.

Overige dispositiegegevens
Hess (1774)	Het Orgel in de Lutersche-Nieuwe-Kerk, met drie Hand-Clavieren en een Vry-Pedaal, heeft 37 stemmen. Manuaal, 11 stemmen: Principaal 16', Quintad. 16', Octaav 8', Viol. di Gamb 8', Holpyp 8', Super Oct. 2', Quint 3', Mixtuur 6-10 st., Scharp 4-8 st., Trompet 16' en Trompet 8'. Bovenwerk, 8 stemmen: Gemshoorn 8', Quintadeena 8', Octaav 4', Gemshoorn 4', Sexquialtra , Cimbel , Dulciaan 8' en Voxhumana 8'. Rugpositief, 11 stemmen: Praestant 8', Gedakt 8', Octaav 4', Fluit 4', Octaav 2', Spitsfluit 2', Quintfluit 3', Cornet 6 st. (halv), Sexquialtra, Mixtuur 6-10 st. en Trompet 8'. Pedaal, 7 stemmen: Principaal 8', Bourdon 16', Octaav 4', Mixtuur 4 tot 6 st., Bazuin 16', Trompet 8' en Trompet 4'. Stomme registers: 4 Afsluitingen, 3 Tremulanten. By dit werk zyn 8 Blaasbalgen, dewelke regt over het Orgel in de hoogte der Kerk zyn geplaatst, en moeten dus wel 80 voeten verre hun wind door het halve rond der Kerke tot de lade overbrengen, iets dat tot groot nadeel van 't werk verstrekt. Ao. 1716 is het Orgelwerk aanbesteed voor 10000 Guldens, (namelyk met 2 Hand-Clavieren en een Vry-Pedaal) aan Cornelis Hoornbeek, en Ao. 1719 geëxamineerd door E. Haverkamp Organist in de Lutersche Oude-Kerk en Klokkenist van de Oude-Kerks-tooren, benevens Æ.E. Veldcamps Org. te Alkmaar, en N. Clermont Org. van de Westerkerk te Amsterdam. Ao. 1720 heeft den beroemden Christiaan Mulder het derde Clavier daar by gebragt. Dit Orgel, het welk in een verwonderenswaardig rond Kerk-gebouw boven den Predik-stoel, in twee kassen als in de lugt hangt, heeft teffens een fraai voorkomen; het aanmerkelyke dat het oog bedriegt, is het middelrond van het Rugpositief, het welk schynd met deszelfs rond vooruit te springen, daar het nogtans in der daad een hol, in plaats van een uitgesteekend rond is. Wat de byzondere geluiden betreffen, daar in munt inzonderheid uit, de Viola-di-gamba, die niet alleen het genoegen, maar zelfs de verwondering van kundige toehoorderen wegdraagt.

Overige dispositiegegevens

Hess (1774)

Het Orgel in de Lutersche-Nieuwe-Kerk, met drie Hand-Clavieren en een Vry-Pedaal, heeft 37 stemmen.
Manuaal, 11 stemmen: Principaal 16', Quintad. 16', Octaav 8', Viol. di Gamb 8', Holpyp 8', Super Oct. 2', Quint 3', Mixtuur 6-10 st., Scharp 4-8 st., Trompet 16' en Trompet 8'.
Bovenwerk, 8 stemmen: Gemshoorn 8', Quintadeena 8', Octaav 4', Gemshoorn 4', Sexquialtra , Cimbel , Dulciaan 8' en Voxhumana 8'.
Rugpositief, 11 stemmen: Praestant 8', Gedakt 8', Octaav 4', Fluit 4', Octaav 2', Spitsfluit 2', Quintfluit 3', Cornet 6 st. (halv), Sexquialtra, Mixtuur 6-10 st. en Trompet 8'.
Pedaal, 7 stemmen: Principaal 8', Bourdon 16', Octaav 4', Mixtuur 4 tot 6 st., Bazuin 16', Trompet 8' en Trompet 4'.
Stomme registers: 4 Afsluitingen, 3 Tremulanten.
By dit werk zyn 8 Blaasbalgen, dewelke regt over het Orgel in de hoogte der Kerk zyn geplaatst, en moeten dus wel 80 voeten verre hun wind door het halve rond der Kerke tot de lade overbrengen, iets dat tot groot nadeel van 't werk verstrekt.
Ao. 1716 is het Orgelwerk aanbesteed voor 10000 Guldens, (namelyk met 2 Hand-Clavieren en een Vry-Pedaal) aan Cornelis Hoornbeek, en Ao. 1719 geëxamineerd door E. Haverkamp Organist in de Lutersche Oude-Kerk en Klokkenist van de Oude-Kerks-tooren, benevens Æ.E. Veldcamps Org. te Alkmaar, en N. Clermont Org. van de Westerkerk te Amsterdam. Ao. 1720 heeft den beroemden Christiaan Mulder het derde Clavier daar by gebragt. Dit Orgel, het welk in een verwonderenswaardig rond Kerk-gebouw boven den Predik-stoel, in twee kassen als in de lugt hangt, heeft teffens een fraai voorkomen; het aanmerkelyke dat het oog bedriegt, is het middelrond van het Rugpositief, het welk schynd met deszelfs rond vooruit te springen, daar het nogtans in der daad een hol, in plaats van een uitgesteekend rond is. Wat de byzondere geluiden betreffen, daar in munt inzonderheid uit, de Viola-di-gamba, die niet alleen het genoegen, maar zelfs de verwondering van kundige toehoorderen wegdraagt.

Literatuur

Dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen welken in de zeven vereenigde provincien als mede in Duytsland en elders aangetroffen worden (Gouda, 1774) / Joachim Hess. - Facsimile herdruk, verzorgd door Arend Jan Gierveld. - Buren : Frits Knuf, 1980. - (Bibliotheca Organologica ; volume XI).
Het oude Orgel in de Ronde Lutherse Kerk te Amsterdam (1719-1823) / F. Pijlman. - In: De Harp, jrg. 35 nr. 10, oktober 1940.
De Ronde Luthersche Kerk te Amsterdam : Geschiedenis van haar bouw en dienst / W.J. Kooiman. - Amsterdam : N.V. Drukkerij 't Koggeschip, 1941.
De orgelmakers Bätz (1739 - 1849) : Een eeuw orgelbouw in Nederland / Gert Oost. - 3e aangevulde druk. - Alphen aan den Rijn: Canaletto, 1981.
Het Bätz-orgel in de Ronde Lutherse Kerk / Maarten Albert Vente. - Amsterdam : Evangelisch Lutherse Gemeente, [1984]. - Uitgegeven n.a.v. de restauratie door de firma Flentrop in 1984.
Orgelcultuur op de scheidslijn van kerk en staat : het orgel in de 17de en de 20ste eeuw: Congresboek / NOV. - Amsterdam: Nederlandse Organisten Vereniging, 1990.
Monumentale orgels van Luthers Amsterdam / Harry Donga, Pieter van Dijk. - Zoetermeer : Het Boekencentrum, 1998.
Christian Müller Orgelmaker in Amsterdam : Proefschrift [...] / Geert Hermen (Gerben) Gritter. - Utrecht : Universiteit Utrecht, 2014.
Het Hoornbeeck-orgel in de Nieuwe Lutherse Kerk te Amsterdam / Auke H. Vlagsma. - In: Het Orgel, jrg. 114, nr. 4, juli 2018.

Foto: Jan Caspar Philips