Orgeldatabase | Gedetailleerde beschrijving

Volledige beschrijving geselecteerd orgel

Foto: Piet Bron. Datering: 23 August 2005.

Foto: Piet Bron

Leeuwarden, Nederland (Fryslân) - Grote- of Jacobijnerkerk
Gemeente: Leeuwarden
Adres: Jacobijnerkerkhof 95, 8911 EN, Leeuwarden
Website: http://www.grotekerkleeuwarden.nl/

Beschrijving nr.: 1000642.

Gebouwd door: Christian Müller (1727)

Jaar	Orgelbouwer	Opus	Activiteit
1727	Christian Müller		nieuwbouw
1885	L. van Dam & Zonen		ombouw
1978	Bakker & Timmenga		restauratie

Tussen 1724 en 1727 werkte Müller aan dit orgel. Het Leeuwardense gemeentebestuur wilde een orgel dat in overeenstemming was met de grootte en het aanzien van de stad. Het werd opgeleverd op 25 maart 1727 en twee dagen later gekeurd door P. Havinga, organist van de Martinikerk te Groningen.
Pas in 1883/1885 werd er aan het orgel ingrijpend gesleuteld door de fa. L. van Dam & Zonen. Zij bouwden nieuwe windladen met een grotere omvang (56 in plaats van 49 tonen), en pasten de intonatie en de dispositie aan. Camille Saint-Saëns gaf in 1897 een concert in Leeuwarden, waabij hij eigen werken speelde. In 1928 en 1940 werden herstelwerkzaamheden uitgevoerd, maar het orgel raakte langzaam maar zeker in verval.
In 1977/1978 werd het door Bakker & Timmenga gerestaureerd. Zij reconstrueerden de oorspronkelijke dispositie, inclusief de dubbele koren. De windladen van Van Dam bleven wel bewaard. Het pijpwerk boven c''' is vrijwel allemaal uit 1885. De orgelbank is het enige restant van de klaviatuur van Müller. Bij de restauratie van de kerk is het oude balgenhuis verwijderd. Het gevolg is dat het orgel nu door staande spaanbalgen van wind wordt voorzien. Adviseur bij de restauratie was dr. Maarten Vente.

Technische gegevens

Aantal registers per werk
- Hoofdwerk	10
- Rugwerk	8
- Echowerk	11
- Pedaal	9
Totaal aantal stemmen	38
Toetstractuur	Mechanisch
Registertractuur	Mechanisch
Windlade(n)	Sleepladen
Toonhoogte	a' = 435 Hz
Temperatuur	Equal temperament

Dispositie
Hoofdwerk (C-g'''): Prestant 16' - dubbelkorig vanaf g', Octaaf 8' - dubbelkorig vanaf c', Roerfluit 8', Octaaf 4', Quint 3', Superoctaaf 2', Mixtuur IV-VIII sterk (2'), Scherp IV-VI sterk (1'), Trompet 16' - 1727/1978, Trompet 8' - 1727/1978.
Rugwerk (C-g'''): Prestant 8' - dubbelkorig vanaf a°, Roerfluit 8' - 1727/1978, Octaaf 4' - 1727/1978, Octaaf 2', Cornet VI sterk (8') (discant) - 1978, Sesquialter II sterk (2 2/3'), Mixtuur IV-VIII sterk (1 1/3') - 1727/1978, Trompet 8' - 1727/1978, Tremulant - 1978.
Echowerk (C-g'''): Baarpijp 8', Quintadeen 8', Viola di Gamba 8', Octaaf 4' - 1727/1978, Gemshoorn 4' - 1727, Nasard 3' - 1727, Nachthoorn 2' - 1727, Sexquialter II-IV sterk (2 2/3') - 1978, Cimbel III sterk (1/5') - 1978, Dulciaan 8' - 1978, Vox Humana 8' - 1978, Tremulant - 1978.
Pedaal (C-d'): Prestant 16' - 1727/1885, Bourdon 16' - 1727/1821, Octaaf 8' - 1727, Octaaf 4' - 1727, Quint 3' - 1978, Mixtuur III sterk (2') - 1978, Bazuin 16' - 1727, Trompet 8' - 1727, Trompet 4' - 1727.
Koppelingen: Pedaal - Hoofdwerk, Pedaal - Rugwerk, Rugwerk - Hoofdwerk.

Vulstem	Samenstelling
Mixtuur IV-VIII sterk (Hoofdwerk)	C: 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. c°: 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1 1/3' - 1' - 1'. f°: 4'- 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3' - 1 1/3' - 1' - 1'. c': 5 1/3' - 4' - 2 2/3' - 2 2/3' - 2' - 2'. c'': 8' - 5 1/3' - 4' - 4' - 2 2/3' - 2 2/3' - 2' - 2'.
Scherp IV-VI sterk (Hoofdwerk)	C: 1' - 2/3' - 1/2' - 1/3'. c°: 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. c': 2' - 1 1/3' - 1 1/3' - 1' - 1' - 2/3'. f': 2' - 2' - 1 1/3' - 1 1/3' - 1' - 1'. c'': 2 2/3' - 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3' - 1 1/3'.
Mixtuur IV-VIII sterk (Rugwerk)	C: 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. c°: 2' - 1 1/3' - 1' - 1' - 2/3' - 2/3'. f°: 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1 1/3' - 1' - 1'. c': 2 2/3' - 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3' - 1 1/3'. c'': 4' - 4' - 2 2/3' - 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3' - 1 1/3'.
Sesquialter II sterk (Rugwerk)	C: 2 2/3' - 1 3/5'.
Cimbel III sterk (Bovenwerk)	C: 1/5' - 1/6' - 1/8'. F: 1/4' - 1/5' - 1/6'. c°: 2/5' - 1/3' - 1/4'. f°: 1/2' - 2/5' - 1/3'. c': 4/5' - 2/3' - 1/2'. f': 1' - 4/5' - 2/3'. c'': 1 3/5' - 1 1/3' - 1'. f'': 2' - 1 3/5' - 1 1/3'.
Sesquialter II-IV sterk (Bovenwerk)	C: 2 2/3' - 1 3/5'. c°: 2 2/3' - 1 3/5' - 1 3/5'. c': 2 2/3' - 2 2/3' - 1 3/5' - 1 3/5'.
Mixtuur III sterk (Pedaal)	C: 2' - 1 1/3' - 1'.

Overige dispositiegegevens
Hess (1774)	Het Orgel in de Groote- of Jacobyner-Kerk, met drie Hand-Clavieren en een Vry-pedaal, heeft 38 stemmen. Manuaal, 10 stemmen: Praestant 16', Octaav 8', Holpyp 8', Octaav 4', Octaav 2', Quint 3', Mixtuur 5-8 st., Scherp 4-6 st., Trompet 16' en Trompet 8'. BovenManuaal, 11 stemmen: Violadigamb. 8', Baarpyp 8', Quintadena 8', Octaav 4', Gemshoorn 4', Nagthoorn 2', Nazat 3', Sexquialt. 2-4 st., Cimbel 3 st., Dulciaan 8' en Voxhumana 8'. Rugpositief, 8 stemmen: Praestant 8', Holpyp 8', Octaav 4', Octaav 2', Sexquialt. 3', Cornet 6 st., Mixtuur 4-8 st. en Trompet 8'. Pedaal, 9 stemmen: Praestant 16', Bourdon 16', Octaav 8', Octaav 4', Quint 3', Mixtuur 3 st., Bazuyn 16', Trompet 8' en Trompet 4'. By dit Werk zyn 8 Blaasbalgen, 2 Tremulanten, 4 Afsluitingen, benevens een Sleutel tot een generaale Afsluiting; dus 2 knoppen voor de Koppelingen, en één voor de Ventiel, maaken te saamen 48 Register-knoppen. Dit is mede een der fraaiste Werken zo wel voor 't gezigt als gehoor, welke den beroemden C. Muller heeft vervaardigt. Zeer fraai staan de drie Beelden, "Geloof, Hoop en Liefde", welke zig levensgrootte vertoonen, op de drie ronde Torens van het bovenwerk. Alle de gezigt-Pypen zyn van zuiver gepolyst Tin, weegende de 14 grootsten in de zyde-Toorens 186 pond; de 7 in het middelrond 240 p., de 14 in de spitze Toorens 186 pond; de overige kleine in de half-ronde Velden 154 pond, en de Voorpypen in 't Rugpositief alle te saamen 220 pond, dus te saamen 1508 ponden Tin aan gewigt.
Verschillende disposities	De dispositie van het orgel luidde voor de restauratie van 1978: Hoofdwerk: Prestant 16', Octaaf 8', Holpijp 8', Violon 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Quint 2 2/3', Octaaf 2', Cornet IV-V sterk, Mixtuur III-IV sterk, Fagot 16', Trompet 8'. Bovenwerk: Baarpijp 8', Salicionaal 8', Viola di Gamba 8', Quintadeen 8', Gemshoorn 4', Salicet 4', Nasard 2 2/3', Nachthoorn 2' Cymbel III sterk, Echo Trompet 8', Vox Humana 8', Tremulant. Rugwerk: Prestant 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Fluit 4', Quint 2 2/3', Octaaf 2', Mixtuur III-V sterk, Sexquialter II sterk, Trompet 8'. Pedaal: Prestant 16', Bombardon 16', Octaaf 8', Gedekt 8', Octaaf 4', Ruispijp IV sterk, Bazuin 16', Trompet 8', Trompet 4'.

Overige dispositiegegevens

Hess (1774)

Het Orgel in de Groote- of Jacobyner-Kerk, met drie Hand-Clavieren en een Vry-pedaal, heeft 38 stemmen.
Manuaal, 10 stemmen: Praestant 16', Octaav 8', Holpyp 8', Octaav 4', Octaav 2', Quint 3', Mixtuur 5-8 st., Scherp 4-6 st., Trompet 16' en Trompet 8'.
BovenManuaal, 11 stemmen: Violadigamb. 8', Baarpyp 8', Quintadena 8', Octaav 4', Gemshoorn 4', Nagthoorn 2', Nazat 3', Sexquialt. 2-4 st., Cimbel 3 st., Dulciaan 8' en Voxhumana 8'.
Rugpositief, 8 stemmen: Praestant 8', Holpyp 8', Octaav 4', Octaav 2', Sexquialt. 3', Cornet 6 st., Mixtuur 4-8 st. en Trompet 8'.
Pedaal, 9 stemmen: Praestant 16', Bourdon 16', Octaav 8', Octaav 4', Quint 3', Mixtuur 3 st., Bazuyn 16', Trompet 8' en Trompet 4'.
By dit Werk zyn 8 Blaasbalgen, 2 Tremulanten, 4 Afsluitingen, benevens een Sleutel tot een generaale Afsluiting; dus 2 knoppen voor de Koppelingen, en één voor de Ventiel, maaken te saamen 48 Register-knoppen.
Dit is mede een der fraaiste Werken zo wel voor 't gezigt als gehoor, welke den beroemden C. Muller heeft vervaardigt. Zeer fraai staan de drie Beelden, "Geloof, Hoop en Liefde", welke zig levensgrootte vertoonen, op de drie ronde Torens van het bovenwerk.
Alle de gezigt-Pypen zyn van zuiver gepolyst Tin, weegende de 14 grootsten in de zyde-Toorens 186 pond; de 7 in het middelrond 240 p., de 14 in de spitze Toorens 186 pond; de overige kleine in de half-ronde Velden 154 pond, en de Voorpypen in 't Rugpositief alle te saamen 220 pond, dus te saamen 1508 ponden Tin aan gewigt.

Verschillende disposities

De dispositie van het orgel luidde voor de restauratie van 1978:
Hoofdwerk: Prestant 16', Octaaf 8', Holpijp 8', Violon 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Quint 2 2/3', Octaaf 2', Cornet IV-V sterk, Mixtuur III-IV sterk, Fagot 16', Trompet 8'.
Bovenwerk: Baarpijp 8', Salicionaal 8', Viola di Gamba 8', Quintadeen 8', Gemshoorn 4', Salicet 4', Nasard 2 2/3', Nachthoorn 2' Cymbel III sterk, Echo Trompet 8', Vox Humana 8', Tremulant.
Rugwerk: Prestant 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Fluit 4', Quint 2 2/3', Octaaf 2', Mixtuur III-V sterk, Sexquialter II sterk, Trompet 8'.
Pedaal: Prestant 16', Bombardon 16', Octaaf 8', Gedekt 8', Octaaf 4', Ruispijp IV sterk, Bazuin 16', Trompet 8', Trompet 4'.

Literatuur	Dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen welken in de zeven vereenigde provincien als mede in Duytsland en elders aangetroffen worden (Gouda, 1774) / Joachim Hess. - Facsimile herdruk, verzorgd door Arend Jan Gierveld. - Buren : Frits Knuf, 1980. - (Bibliotheca Organologica ; volume XI). Binnenland. - In: Het Orgel Maandblad voor Organisten, 1ste Jaargang, No. 4, 1 juni 1886. De Orgel-examens / J.F. Rootlieb. - In: Het Orgel, 22e Jaargang No. 9, Juni 1925. N.V. Orgelfabriek P.van Dam : v/h Firma L. van Dam & Zonen Kerkorgelfabrikante Leeuwarden / Frans Hasselaar. - Leeuwarden : Van Dam, [1927]. De Examen-orgels / J.F. Rootlieb. - In: Het Orgel, 29e Jaargang No. 8, Mei 1932. De examen-orgels / J.F. Rootlieb. - In: Maandblad Het Orgel, 35e Jaargang No. 8, Mei 1938. De examen-orgels / J.F. Rootlieb. - In: Het Orgel, jrg. 37 nr. 9, juni 1940. De examen-orgels. - In: Het Orgel, jrg. 39 nr. 8, mei 1942. Kringberichten : Kring Dokum. - In: Organist & Eredienst, jrg. 17, nr. 185, juli 1951. De inwijding van een orgel / dr. A.C. Honders. - In: Het Orgel, jrg. 62 nr. 10, oktober 1966. Korte beschrijving van het orgel in de Grote of Jacobijnerkerk te Leeuwarden / Maarten Seybel. - In: Het Orgelblad, jrg. 12 nr. 1/2, januari/februari 1969. Het orgel in de Grote of Jacobijnerkerk te Leeuwarden / Lambert Erné. - In: NCRV-gids, zomer 1970. Frieslands orgelpracht : deel I 1500-1800 / Jan Jongepier. - Sneek: Boeijenga, 1970. Orgels in Friesland - deel 1 / Maarten Seybel. - Baarn: De Praestantspers, 1970. Een greep uit de orgelgeschiedenis van Leeuwarden / W.J. Dorgelo Hzn. - Brochure, ca. 1975. Korte orgelbouw-berichten / Jan Jongepier. - In: Het Orgel, jrg. 72 nr. 10, oktober 1976. Het Müller-orgel in de Grote Kerk te Leeuwarden / dr. M.A. Vente. - Brochure, 1978. Het orgel in de Grote- of Jacobijnerkerk te Leeuwarden / Peter van Dijk. - In: Het Orgel, jrg. 75 nr. 6, juni 1979. Laat zich 't orgel overal... : Het koninklijk instrument en zijn bespelers / Rik Valkenburg. - Dordrecht : J.P. van den Tol, 1980. Er staat een orgel in... / Gert Oost, Bert Wisgerhof, Piet Hartemink . - Baarn: Bosch & Keuning, 1983. Leeuwarden musiceert : Leeuwarder muziekleven 1940-1985 / Th.P.A. Lambooy. - Drachten ; Leeuwarden : A.J. Osinga Uitgeverij, 1986. Jan Jongepier als orgeladviseur (II) / Willem van Twillert. - In: De Orgelvriend, jrg. 29 nr. 8, augustus 1987. Monumenten en miniaturen in Schleswig Holstein, Mecklenburg, Groningen en Friesland (deel 3) : Tiende internationale orgelreis o.l.v. Jan Jongepier van 18 t/m 23 oktober 1993 / Henk van Homeijer. - In: De Orgelvriend, jrg. 36 nr. 5, mei 1994. De orgelmakers Witte : Een bijdrage tot de geschiedschrijving van de orgelbouw in Nederland in de tweede helft van de negentiende eeuw / dr. Teus den Toom. - Heerenveen: Uitgeverij J.J. Groen en Zoon, 1997. Het historische orgel in Nederland 1726 - 1769 / dr. Hans van Nieuwkoop (eindred.). - Amsterdam : Stichting NIvO, 1997. - (Encyclopedie Het Historische Orgel in Nederland ; 2). De Friese orgels tussen 1500 en 1750 : Een onderzoek naar de geschiedenis en de bouw van de orgels, de kasarchitectuur, de orgelmakers en de organisten / Auke Hendrik Vlagsma. - Leeuwarden : Fryske Akademy, 2003. Vijf eeuwen Friese orgelbouw : Een schoone voorraad waarlyk / Jan Jongepier. - Leeuwarden : Friese Pers Boekerij, 2004. Jaarvergadering Leeuwarden 2010 : Orgels, organisten & concertprogramma's. - In: NotaBene, jaargang 3, nummer 6, juni 2010. Christian Müller Orgelmaker in Amsterdam : Proefschrift [...] / Geert Hermen (Gerben) Gritter. - Utrecht : Universiteit Utrecht, 2014.
Opnamen	Minne Veldman Grote of Jacobijnerkerk Leeuwarden : Orgelliteratuur / Minne Veldman. - STH Records CD 4119172 (CD). - 2019. J.S. Bach Organ Works vol. III / Margaret Phillips. - Regent REGCD 328 (2CD). - 2012. Gerard de Wit speelt eigen koraalbewerkingen met gezongen koralen / Gerard de Wit m.m.v. projectkoor Camerate Musicale. - STH Records 1411882 (CD). - 2011. Christian Müller (1724-1727) Grote of Jacobijnerkerk Leeuwarden / Theo Jellema. - Boeijenga BECD005 (CD). - 2011. Bach Cantatas Volume II : Cantata movements for organ four hands / Euwe en Sybolt de Jong. - CD. - 2007. Een glimp van de hemel : Jan Jongepier presenteert de acht mooiste orgels van Leeuwarden / Jan Jongepier. - Boeijenga DVD. - 2006. Geneefse Psalmen / Sietze de Vries. - JSB Records JSBR 010113 (CD). - 2004. Dick Sanderman speelt eigen psalmbewerkingen / Dick Sanderman. - DH 8202032 (CD). - 2003. Barocke Orgelmusik aus Norddeutschland / Mario Hospach-Martini. - Arte Nova Classics 74321920442 (CD). - 2003. Orgelmuziek uit de 17e en 20e eeuw voor Advent en Kerst / Theo Jellema. - VLS Records VLC 0206 (CD). - 2002. Overleven : Vier improvisaties bij materieschilderijen van Barbara de Reus-Kamma / Jan Jongepier. - VLS Records VLC 0202 (CD). - 2002. Gerrit 't Hart en Ad van Pelt spelen orgelwerken van Maarten Vos. - Uitgave in eigen beheer (CD). - 2001. - Opgenomen in Beverwijk en Leeuwarden. Het historische orgel in Nederland / Diverse organisten. - Hilversum : Evangelische Omroep, 1999. - Box met 12 CD's. Ecce Homo / Jan Jongepier. - VLS Records VLC 0697 (CD). - 1997. J.S. Bach Orgelwerken 7 : Christian Müller-orgels / Bram Beekman. - Lindenberg LBCD 52/53 (dubbel-CD). Graham Barber plays the Christian Müller organ of the Jacobijnerkerk in Leeuwarden, Holland. - Priory PRCD 520 (CD). - (Great European Organs ; 46). Bach - Organ works vol. 2 / Ton Koopman. - Teldec 4509-99459-2 (dubbel-CD). - 1995. J.S. Bach Orgelwerke / Organ Works CD 3 / Ton Koopman. - Interdisc 97440/3 of Novalis 150036-2 (CD). - 1992. Cor Kee: Psalmen voor orgel / Jan Jongepier. - VLS-records VLC 1289 (CD). - 1990. Theo Jellema speelt orgelwerken van Bach en Reger op het orgel in de Grote Kerk te Leeuwarden / Theo Jellema. - VLX Records VLC 0190 (CD). - 1990. Henk Gijzen speelt orgelwerken uit de 17de, 18de en 19de eeuw op het Müller-orgel in de Grote Kerk te Leeuwarden / Henk Gijzen. - VLS Records VLC 0390 (CD). - 1990. Jan Jongepier improviseert op het Christiaan Müller-orgel (1727) in de Grote of Jacobijnerkerk te Leeuwarden / Jan Jongepier. - Lindenberg LBCD08 (CD). - 1989. Joh. Seb. Bach orgelconcerten Leeuwarden 1985 / Jan Jongepier. - VLS Records VLS 1185 (LP). - 1985. Wilhelm Friedemann Bach (1710-1784) : Integraal orgelwerk / Leo van Doeselaar. - Etcetera 2003 (2LP). - 1985. - Recorded in Farmsum and Leeuwarden. Van Sweelinck tot Bach / Bernard Winsemius, Jan Jongepier. - Comu (Coördinatie Oude Muziek) Utrecht (eigen uitgave). - LP, 1983. - Kant 1 is opgenomen in de Nieuwe Kerk te Amsterdam, kant 2 in de Grote Kerk te Leeuwarden. J.S. Bach - Orgelwerken 2 / Ewald Kooiman. - KMK Records 2003/4 (dubbel-LP). - 1979.
Links	http://www.orgelleeuw.nl/ https://pipeorgantaxonomy.wordpress.com/2015/05/08/christian-muller-grote-of-jacobijnerkerk-leeuwarden-netherlands/

Foto: Piet Bron	Foto: Piet Bron	Foto: Piet Bron	Foto: Piet Bron	Foto: Piet Bron	Foto: Jan van der Male
	Bron: Postcard