Orgeldatabase | Gedetailleerde beschrijving

Volledige beschrijving geselecteerd orgel

Foto: Michiel van 't Einde. Datering: 21 July 2012.

Foto: Michiel van 't Einde

Ternaard, Nederland (Fryslân) - Grutte Tsjerke
Gemeente: Noardeast-Fryslân
Adres: Kerkstraat 1, 9145 RE, Ternaard

Beschrijving nr.: 1001220.

Gebouwd door: L. van Dam & Zonen (1864)
Het orgel bevat ouder materiaal: Orgelkas uit 1660 van Arnold & Tobias Bader

Jaar	Orgelbouwer	Opus	Activiteit
1660	Arnold & Tobias Bader		nieuwbouw
1864	L. van Dam & Zonen		nieuwbouw in bestaande kas
1939	Valckx & Van Kouteren		diverse werkzaamheden
1967	J. Mostert		wijzigen dispositie
1992	Bakker & Timmenga		restauratie

In 1864 bouwde Van Dam een geheel nieuw orgel in de oude orgelkas van Bader, die waarschijnlijk uit 1660 dateert. Het rugpositief bleef leeg. Het oude pijpwerk gebruikte Van Dam voor de bouw van orgels in Gorredijk (thans in Kinderdijk) en Leeuwarden (thans in Harlingen).
In 1938/1939 restaureerde Valck & Van Kouteren het orgel. Hierbij plaatste men het bovenwerk in een zwelkast, maakte de registertractuur pneumatisch en er werd een vrij pedaal met drie registers aan het orgel toegevoegd. Op maandag 13 september 1939 werd het orgel weer in gebruik genomen. Bij deze gelegenheid werd het bespeeld door George Stam.
In 1967 bouwde de plaatselijke predikant, dhr. J. Mostert, het bovenklavier volledig om, en hij verwijderde ook de zwelkast.
Het instrument werd in 1992 door Bakker & Timmenga gerestaureerd. Zij reconstrueerden het Van Dam-instrument, en maakten een nieuw vrij pedaal met twee stemmen.

Technische gegevens

Aantal registers per werk
- Hoofdwerk	11
- Bovenwerk	8
- Pedaal	2
Totaal aantal stemmen	21
Toetstractuur	Mechanisch
Registertractuur	Mechanisch
Windlade(n)	Sleepladen
Temperatuur	Equal temperament

Dispositie
Hoofdwerk (C-g'''): Bourdon 16', Violon 16' (discant), Prestant 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Quint 3', Octaaf 2', Cornet IV sterk (discant), Mixtuur II-III sterk, Trompet 8' (B/D).
Bovenwerk (C-g'''): Gedekt 8', Quintadeen 8', Prestant 4', Roerfluit 4', Gemshoorn 2', Quint 1 1/3', Scherp IV sterk, Kromhoorn 8'.
Pedaal (C-d'): Subbas 16' - 1992, Basson 16' - 1992.
Koppelingen: Hoofdwerk - Bovenwerk, Pedaal - Hoofdwerk.
Speelhulpen: Tremulant.

Vulstem	Samenstelling
Mixtuur II-III sterk (Hoofdwerk)	C: 1 1/3' - 1'. c°: 2' - 1 1/3'. c': 4' - 2 2/3' - 2'.
Cornet IV sterk discant (Hoofdwerk)	c': 4' - 2 2/3' - 1 3/5'. fis'': 8' - 4' - 2 2/3' - 1 3/5'.

Overige dispositiegegevens
Knock (1788)	Hoofdwerk: Praestant 8', Holpyp 8', Octaaf 4', Gemshoorn 4', Quint Praestant 3', Speelfluit 2', Mixtuur IV-VI sterk, Tertiaan II sterk en Trompet 8'. Rugwerk: Quintadeen 8', Zwitserspijp 8' (Discant), Praestant 4', Unison 4', Super Octaaf 2', Spitsfluit 2', Quint 1 1/2', Mixtuur III-IV sterk en Schalmei 8'. Borstwerk: Holpyp 8', Blokfluit 4', Super Octaaf 2', Quint 1 1/2' en Regaal 8'. Pedaal: Aangehangen. Manuaalomvang C-c''' met kort octaaf.
Verschillende disposities	De dispositie van het was van 1939 tot 1967: Manuaal I (C-g'"): Bourdon 16', Violon 16' (D), Prestant 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Quint 2 2/3', Octaaf 2', Cornet IV sterk (D), Mixtuur II-III sterk, Trompet 8' (B/D). Manuaal II (in zwelkast) (C-g'"): Prestant 8', Viola di Gamba 8', Roerfluit 8', Salicet 4', Fluit Travers 4', Quintfluit 2 2/3', Gemshoorn 2', Clarinet 8', Tremulant. Pedaal (C-d'): Subbas 16', Octaafbas 8', Trombone 16'. Manuaal Koppel, Pedaal Koppel Manuaal I.

Overige dispositiegegevens

Knock (1788)

Hoofdwerk: Praestant 8', Holpyp 8', Octaaf 4', Gemshoorn 4', Quint Praestant 3', Speelfluit 2', Mixtuur IV-VI sterk, Tertiaan II sterk en Trompet 8'.
Rugwerk: Quintadeen 8', Zwitserspijp 8' (Discant), Praestant 4', Unison 4', Super Octaaf 2', Spitsfluit 2', Quint 1 1/2', Mixtuur III-IV sterk en Schalmei 8'.
Borstwerk: Holpyp 8', Blokfluit 4', Super Octaaf 2', Quint 1 1/2' en Regaal 8'.
Pedaal: Aangehangen.
Manuaalomvang C-c''' met kort octaaf.

Verschillende disposities

De dispositie van het was van 1939 tot 1967:
Manuaal I (C-g'"): Bourdon 16', Violon 16' (D), Prestant 8', Holpijp 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Quint 2 2/3', Octaaf 2', Cornet IV sterk (D), Mixtuur II-III sterk, Trompet 8' (B/D).
Manuaal II (in zwelkast) (C-g'"): Prestant 8', Viola di Gamba 8', Roerfluit 8', Salicet 4', Fluit Travers 4', Quintfluit 2 2/3', Gemshoorn 2', Clarinet 8', Tremulant.
Pedaal (C-d'): Subbas 16', Octaafbas 8', Trombone 16'.
Manuaal Koppel, Pedaal Koppel Manuaal I.

Literatuur

Dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen welken in de Provincie Friesland, Groningen en Elders aangetroffen worden / Nicolaas Arnoldi Knock. - Nieuwe uitgave. - Sneek: Boeijenga, 1968. - Herdruk van het boekje uit 1788.
Berichten van Orgelbouw : Ternaard (Fr.). - In: Maandblad Het Orgel, 36e Jaargang No. 2, November 1938.
Berichten van Orgelbouw, Orgelconcerten enz. : Het gerestaureerde orgel in de Ned. Herv. Kerk te Ternaard. - In: Maandblad Het Orgel, 36e Jaargang No. 6, Maart 1939.
Verslag orgelstudiereis door Noord-Nederland en Oost-Friesland (Duitsland) van dinsdag 19 tot zaterdag 23 april 1960 / dr.ir. W.H.C. Knapp. - In: Het Orgelblad, jrg. 5 nr. 2, februari 1962.
Orgelgegevens behorend bij het reisverslag door Noord-Nederland en Oost-Friesland van dinsdag 19 tot zaterdag 23 april 1960 door Dr.Ir. W.H.C. Knapp / Redactie. - In: Het Orgelblad, jrg. 5 nr. 6, juni 1962.
Orgels in Friesland : Ternaard een fraai uiterlijk zonder hart / Maarten Seybel. - Kranteknipsel, 1967.
Ds. Mostert in Ternaard weet alles van orgels. - In: Friesch Dagblad, Sneinspetiele, september 1967.
Orgelbouwnieuws. - In: Het Orgel, jrg. 64 nr. 3, maart 1968.
Frieslands orgelpracht : deel I 1500-1800 / Jan Jongepier. - Sneek: Boeijenga, 1970.
Orgels in Friesland - deel 1 / Maarten Seybel. - Baarn: De Praestantspers, 1970.
Jacob Cornelisz. (Coningh), een vaste medewerker van de orgelbouwers Baders in Friesland / D.J. van der Meer. - In: De Mixtuur, nr. 40, december 1982.
Het historische orgel in Nederland 1479 - 1725 / dr. Hans van Nieuwkoop (eindred.). - Amsterdam : Stichting NIvO, 1997. - (Encyclopedie Het Historische Orgel in Nederland ; 1).
De Friese orgels tussen 1500 en 1750 : Een onderzoek naar de geschiedenis en de bouw van de orgels, de kasarchitectuur, de orgelmakers en de organisten / Auke Hendrik Vlagsma. - Leeuwarden : Fryske Akademy, 2003.
Vijf eeuwen Friese orgelbouw : Een schoone voorraad waarlyk / Jan Jongepier. - Leeuwarden : Friese Pers Boekerij, 2004.
Najaarsexcursie langs de Waddenkust / Gjildert van der Velde, Keimpe van der Wal. - In: Friese Orgelkrant 2023 (Stichting Organum Frisicum - Het Friese Orgel).

Foto: Michiel van 't Einde

Bron: Postcard

Foto: Michiel van 't Einde