Orgeldatabase | Gedetailleerde beschrijving

Volledige beschrijving geselecteerd orgel

Foto: Evert-Jan van der Leij. Datering: 23 August 2010.

Foto: Evert-Jan van der Leij

Berlin, Deutschland (Berlin) - Auenkirche (Wilmersdorf)
Gemeente: Berlin
Adres: Wilhelmsaue 119, 10715, Berlin-Wilmersdorf
Website: http://www.auenkirche.de/

Beschrijving nr.: 2013574.

Gebouwd door: Furtwängler & Hammer (1897)

Jaar	Orgelbouwer	Opus	Activiteit
1897	Furtwängler & Hammer		nieuwbouw
1924	Furtwängler & Hammer		ombouw
1949	Karl Fuchs		diverse werkzaamheden
1961	Dieter Noeske		uitbreiding
1991	Dieter Noeske		restauratie

De Auen-Kirche in Berlin-Wilmersdorf is in de jaren 1895-1897 gebouwd volgens ontwerp van Max Spitta. Christian Blisse schonk het orgel aan de kerk, dat gebouwd werd door Furtwängler & Hammer. Het front is een neogotisch ontwerp van Spitta. Het orgel had bij oplevering 41 stemmen, verdeeld over twee manualen en pedaal, en was gebouwd met pneumatische kegelladen. Het instrument kreeg in 1906 een electrische windmotor. De frontpijpen zijn in 1917 gevorderd.
Het orgel bleek veel storingen te vertonen, en al in 1921 is het volledig herbouwd naar ontwerp van Rudolf Meimberg. Furtwängler & Hammer voerden deze werkzaamheden uit, waarna het 62 stemmen bezat, verdeeld over drie manualen en pedaal. In de jaren hierna werden nog kleine wijzigingen uitgevoerd, allemaal op initiatief van de organist Meimberg. Kerk en orgel raakten in de Tweede Wereldoorlog niet erg beschadigd. Karl Fuchs reviseerde het instrument in 1949.
In 1961 bouwde Dieter Noeske het orgel opnieuw om. Uitgangspunt was te komen tot een meer barokke opbouw. De speeltafel werd geheel vervangen door een verplaatsbare vierklaviers console. Het orgel werd uitgebreid met een Positiv met elf stemmen. Uit het oude orgel nam Noeske 37 registers over. De tractuur is geëlectrificeerd. Op 2 december 1961 nam men het orgel weer in gebruik met een concert door Werner Ingo Schmidt, organist van de kerk en tevens adviseur bij de ombouw. Een laatste revisie vond plaats in 1990/1991, eveneens door Noeske. Hierbij werd de dispositie weer wat meer geromantiseerd.

Technische gegevens

Aantal registers per werk
- Hauptwerk	16
- Positiv	13
- I. Schwellwerk	18
- II. Schwellwerk	18
- Pedal	23 (18)
Totaal aantal stemmen	88 (83)
Toetstractuur	Electro-pneumatisch
Registertractuur	Electro-pneumatisch
Windlade(n)	Kegelladen

Dispositie
Hauptwerk (II. Manual) (C-a'''): Principal 16' - 1897/1921/1986, Octave 8' - 1986, Hohlflöte 8', Gemshorn 8', Viola da Gamba 8' - 1986, Octave 4' - 1986, Flaut Travers 4' - 1921/1986, Nachthorn 4' - 1928, Quinte 2 2/3' - 1986, Octave 2' - 1921/1986, Cornett 5 fach (8') (from g°) - 1897/1986, Mixtur I 5-6 fach (1 1/3') - 1961/1986, Mixtur II 4-5 fach (1') - 1961/1986, Trompete 16' - na 1991, Trompete 8' - 1961, Trompete 4' - 1961.
Positiv (I. Manual) (C-a'''): Holzgedackt 8' - 1961, Rohrflöte 4' - 1986, Quintade 4' - 1961, Principal 2' - 1961, Terz 1 3/5' - 1961, Quinte 1 1/3' - 1961, Septime 1 1/7' - 1961, Scharff 4-5 fach (2/3') - 1961, Zimbel 3 fach (1/4') - 1961, Rankett 16' - 1922/1961, Klarinette 8' - na 1991, Krummhorn 8' - 1961, Trichterregal 8' - na 1991, Tremulant - 1961, Röhrenglocken, Nachtigall.
I. Schwellwerk (III. Manual) (C-a'''): Bordun 16' - 1991, Gedackt 8', Quintade 8' - 1991, Spitzgamba 8' - 1921/1986, Dolce 8' - 1921, Unda Maris 8' - 1991, Principal 4' - 1921, Rohrflöte 4', Nasat 2 2/3' - 1921, Octave 2' - 1897/1986, Blockflöte 2' - 1928, Sifflöte 1' - 1928, Sesquialtera 2 fach (2 2/3') - 1921, Mixtur 5-6 fach (1') - 1961, Cor Anglais 16' - na 1991, Trompette Anglais 8' - na 1991, Clarinette 8' - 1991, Physharmonica 8' - na 1991, Tremulant - 1961/1986.
II. Schwellwerk (IV. Manual) (C-a'''): Lieblich Gedackt 16', Salicional 16', Principal 8' - 1921, Rohrflöte 8' - 1921, Salicional 8' - 1921, Aeoline 8', Vox Coelestis 8' - 1921/1986, Octave 4' - 1921/1961, Flauto Amabile 4' - 1928, Flauto Dolce 4' - 1991, Quinte 2 2/3' - 1921/1991, Octave 2' - 1921/1961, Flautino 2' - 1921, Terz 1 3/5' - 1991, Progressiv-Harmonica 3-5 fach (2') - 1991, Harmonica Aetherea 2-4 fach (2') - na 1991, Fagott 16' - 1991, Oboe 8' - 1961, Tremulant.
Pedal (C-g'): Principal 32' - 1921/1924; deels akoestisch, Untersatz 32' - 1921; deels gecombineerd met Subbaß, Octave 16', Subbaß 16', Zartbaß 16' - transmissie, Violon 16', Salicet 16' - transmissie, Octave 8', Baßflöte 8', Gedackt 8', Cello 8' - 1921, Octave 4', Hohlflöte 4' - 1961, Octave 2' - 1921, Rauschpfeife 3-4 fach (2 2/3') - 1928, Mixtur 3-4 fach (1') - 1921/1961, Posaune 32' - na 1991; deels gecombineerd met Posaune 16', Posaune 16', Fagott 16' - transmissie, Trompete 8' - 1986, Klarinette 8' - transmissie, Schalmei 4' - 1986, Kornett 2' - 1961.
Koppelingen: II. Manual - I. Manual, II. Manual - III. Manual, II. Manual - IV. Manual, I. Manual - III. Manual, I. Manual - IV. Manual, III. Manual - IV. Manual, Pedal - II. Manual, Pedal - I. Manual, Pedal - III. Manual, Pedal - IV. Manual, Super II. Manual.
Speelhulpen: 4 freie Kombinationen, 1 freie Pedalkombination, Organo Pleno, Tutti, Zungen ab, Walze.

Overige dispositiegegevens
Verschillende disposities	De oorspronkelijke dispositie uit 1897 luidde: Hauptwerk (C-f'''): Prinzipal 16', Bordun 16', Major Prinzipal 8', Gambe 8', Hohlflöte 8', Gemshorn 8', Dolce 8', Oktave 4', Rohrflöte 4', Viola 4', Quinte 2 2/3' + Oktave 2' (één registerknop), Cornett 3-4 fach (2 2/3'), Mixtur 3-5 fach (2'), Tuba 16', Trompete 8'. Schwellwerk (C-f'''): Salicet 16', Lieblich Gedackt 16', Minor Prinzipal 8', Flûte Harmonique 8', Salicional 8', Quintatön 8', Gedeckt 8', Aeoline 8', Vox Coelestis 8', Fugara 4', Zartflöte 4', Flöte 2', Harmonia Aetherea 3-4 fach (2 2/3'), Oboe 8', Vox Humana 8', Tremulant Vox Humana. Pedal (C-d'): Prinzipalbaß 16', Violonbaß 16', Subbaß 16', Gedecktbaß 16', Quintbaß 10 2/3', Oktavbaß 8', Cello 8', Baßflöte 8', Oktave 4', Posaune 16', Fagott 8'. Koppelingen: Manualkoppel, Pedal - I. Manual, Pedal - II. Manual, Melodiekoppel I. Manual, Baßkoppel I. Manual - II. Manual, Generalkoppel. Speelhulpen: 1 freie Kombination, 5 feste Kombinationen, Rohrwerken ab, Registerschweller. De dispositie luidde in 1921: I. Manual (C-a'''): Prinzipal 16', Major Prinzipal 8', Gamba 8', Hohlflöte 8', Gemshorn 8', Dolce 8', Oktave 4', Rohrflöte 4', Oktave 2', Terz 1 3/5', Cornett 3-4 fach (2 2/3'), Mixtur 3-5 fach (2'), Tuba 16', Trompete 8'. II. Manual (C-a'''): Bordun 16', Minor Prinzipal 8', Viola 8', Salicional 8', Portunalflöte 8', Unda Maris 8', Prestant 4', Flauto Traverso 4', Salicet 4', Zartflöte 2', Sesquialtera 2 fach (2 2/3'+1 3/5'), Harmonica Aetherea 4 fach (2 2/3'), Klarinette 8', Englisch Horn 8', Vox Humana 8' (in eigen zwelkast), Echo-Bordun 8' (in zwelkast Vox Humana), Tremulant für Vox Humana. III. Manual (Schwellwerk) (C-a'''): Salicet 16', Gedeckt 8', Hornprinzipal 8', Portunalflöte 8', Violine 8', Harmonieflöte 8', Lieblich Gedeckt 8', Quintatön 8', Aeoline 8', Vox Coelestis 8', Fugara 4', Flauto Dolce 4', Quinte 2 2/3', Flautino 2', Progressio 2-4 fach (2 2/3'), Fagott 16', Oboe 8'. Pedal (C-f'): Kontrabaß 32', Untersatz 32', Prinzipalbaß 16', Violon 16', Subbaß 16', Zartbaß 16', Salicetbaß 16', Gedecktbaß 16', Oktavbaß 8', Cello 8', Baßflöte 8', Oktav 4', Posaune 16', Fagottbaß 16', Trompete 8'.

Overige dispositiegegevens

Verschillende disposities

De oorspronkelijke dispositie uit 1897 luidde:
Hauptwerk (C-f'''): Prinzipal 16', Bordun 16', Major Prinzipal 8', Gambe 8', Hohlflöte 8', Gemshorn 8', Dolce 8', Oktave 4', Rohrflöte 4', Viola 4', Quinte 2 2/3' + Oktave 2' (één registerknop), Cornett 3-4 fach (2 2/3'), Mixtur 3-5 fach (2'), Tuba 16', Trompete 8'.
Schwellwerk (C-f'''): Salicet 16', Lieblich Gedackt 16', Minor Prinzipal 8', Flûte Harmonique 8', Salicional 8', Quintatön 8', Gedeckt 8', Aeoline 8', Vox Coelestis 8', Fugara 4', Zartflöte 4', Flöte 2', Harmonia Aetherea 3-4 fach (2 2/3'), Oboe 8', Vox Humana 8', Tremulant Vox Humana.
Pedal (C-d'): Prinzipalbaß 16', Violonbaß 16', Subbaß 16', Gedecktbaß 16', Quintbaß 10 2/3', Oktavbaß 8', Cello 8', Baßflöte 8', Oktave 4', Posaune 16', Fagott 8'.
Koppelingen: Manualkoppel, Pedal - I. Manual, Pedal - II. Manual, Melodiekoppel I. Manual, Baßkoppel I. Manual - II. Manual, Generalkoppel.
Speelhulpen: 1 freie Kombination, 5 feste Kombinationen, Rohrwerken ab, Registerschweller.

De dispositie luidde in 1921:
I. Manual (C-a'''): Prinzipal 16', Major Prinzipal 8', Gamba 8', Hohlflöte 8', Gemshorn 8', Dolce 8', Oktave 4', Rohrflöte 4', Oktave 2', Terz 1 3/5', Cornett 3-4 fach (2 2/3'), Mixtur 3-5 fach (2'), Tuba 16', Trompete 8'.
II. Manual (C-a'''): Bordun 16', Minor Prinzipal 8', Viola 8', Salicional 8', Portunalflöte 8', Unda Maris 8', Prestant 4', Flauto Traverso 4', Salicet 4', Zartflöte 2', Sesquialtera 2 fach (2 2/3'+1 3/5'), Harmonica Aetherea 4 fach (2 2/3'), Klarinette 8', Englisch Horn 8', Vox Humana 8' (in eigen zwelkast), Echo-Bordun 8' (in zwelkast Vox Humana), Tremulant für Vox Humana.
III. Manual (Schwellwerk) (C-a'''): Salicet 16', Gedeckt 8', Hornprinzipal 8', Portunalflöte 8', Violine 8', Harmonieflöte 8', Lieblich Gedeckt 8', Quintatön 8', Aeoline 8', Vox Coelestis 8', Fugara 4', Flauto Dolce 4', Quinte 2 2/3', Flautino 2', Progressio 2-4 fach (2 2/3'), Fagott 16', Oboe 8'.
Pedal (C-f'): Kontrabaß 32', Untersatz 32', Prinzipalbaß 16', Violon 16', Subbaß 16', Zartbaß 16', Salicetbaß 16', Gedecktbaß 16', Oktavbaß 8', Cello 8', Baßflöte 8', Oktav 4', Posaune 16', Fagottbaß 16', Trompete 8'.

Literatuur	Orgelbau-Nachrichten. - In: Zeitschrift für Instrumentenbau, 18. Jahrg., No. 5, 11. November 1897. 500 Jahre Orgeln in Berliner Evangelischen Kirchen / Berthold Schwarz, Uwe Pape. - Berlin : Pape Verlag, 1991. Orgel International 3/2002.
Opnamen	In memoriam Kirchenmusikdirektor Jörg Strodthoff (22.10.1959 - 10.6.2013) / Jörg Strodthoff (u.a.). - Jubal Music (CD). - 2013. - Opnamen uit de Auenkirche, Kirche zum Heilsbronnen, Domkirche, Konzerthaus Berlin. Spätromantische Orgelmusik : Otto Dienel (1839 - 1905) / Jörg Strodthoff. - Jubal Music (CD). - 2012. Deutsche Orgelromantik : Choralsonaten von Richard Julius Voigtmann, Felix Mendelssohn Bartholdy und Anton Wilhelm Leupold / Martina Pohl. - Jubal Music 091001 (CD). - 2009. In Memoriam Werner Ingo Schmidt *15.10.1910 +6.11.1971 : Freie Orgelimprovisationen und Chorwerke in der Auenkirche zu Berlin-Wilmersdorf / Werner Ingo Schmidt. - Christian H. Brunn (CD). - 2008. - Opnamen uit de jaren zestig. Spätromantische Orgelmusik : Karl Hoyer, Carl Piutti, Paul Gerhardt, Sigfrid Karg-Elert / Jörg Strodthoff. - Jubal Music 970927 (CD). - 1997. - (Orgelmusik aus der Auenkirche ; 2). Johann Sebastian Bach im Spiegel der Deutschen Romantik / Jörg Strodthoff. - Motette 12121 (CD). - 1996. Spätromantische Orgelmusik : Karl Hoyer (1891-1936) / Jörg Strodthoff. - Jubal Music 961007 (CD). - 1996. - (Orgelmusik aus der Auenkirche ; 1). Richard Wagner in Transkriptionen für Orgel / Jörg Strodthoff. - (CD).
Links	http://www.die-orgelseite.de/specials/auenkirche/auenkirche.htm http://www.orgelherbst-berlin.de/

Foto: Evert-Jan van der Leij