Spring naar content
Volledige beschrijving geselecteerd orgel
Foto: Piet Bron. Datering: 31 July 2014.

Foto: Piet Bron

Zwolle, Nederland (Overijssel) - Onze Lieve Vrouwebasiliek
Gemeente: Zwolle
Adres: Ossenmarkt 10, 8011 MS, Zwolle
Website: http://www.olvbasiliek-zwolle.org/
http://www.parochie-thomasakempis.nl/

Beschrijving nr.: 1001367.

Gebouwd door: Maarschalkerweerd & Zoon (1896)
Het orgel bevat ouder materiaal: Orgelkas uit 1697 van Nicolaus Brunswick

JaarOrgelbouwerOpusActiviteit
1697 Nicolaus Brunswick  nieuwbouw
1813 Rudolph Knol  overplaatsing
1817 Georg Heinrich Quellhorst  diverse werkzaamheden
1832 J.C. Scheuer & Zn.  uitbreiding
1850 Carl Friedrich August Naber  restauratie
1868 Pieter Maarschalkerweerd  restauratie
1896 Maarschalkerweerd & Zoon  nieuwbouw in bestaande kas
1983 firma Jos H. Vermeulen  restauratie
2005 Flentrop Orgelbouw  restauratie

  • In de Onze Lieve Vrouwekerk was al vroeg een orgel aanwezig. Vastart bouwde in 1447 een instrument met een Blokwerk, een tweede klavier met een dubbelkorige Prestant 8' en mogelijk een Position (tongwerk) en aangehangen pedaal. Dit instrument werd in 1454 door Jacob van Bilsteijn uitgebreid met een binnenwerk.
  • Het gebouw werd na de reformatie voor verschillende doeleinden gebruikt. Zo hadden de Schnitgers er een atelier gevestigd tijdens de bouw van het orgel in de Grote Kerk, er was een textielbedrijf in gehuisvest, en de kerk heeft ook dienst gedaan als manege. Lodewijk Napoleon schonk de kerk aan de katholieken in 1809, waarbij de toren eigendom bleef van de overheid. In 1813 kocht men het voormalige orgel aan uit de Observantenkerk in Münster, gebouwd in 1697 door Nicolaus Brunswick. De kas was vervaardigd door monniken. Rudolf Knol plaatste het orgel in Zwolle. Enkele jaren later, in 1817, werd het orgel door Quelhorst gereviseerd. Het is niet bekend welke werkzaamheden hij precies uitvoerde. J.C. Scheuer plaatste in 1832 een Clairon 4' op het pedaal. Naber restaureerde het instrument in 1850, bij welke gelegenheid de kas opnieuw geschilderd is. Een volgende renovatie vond al plaats in 1868, toen Pieter Maarschalkerweerd het instrument restaureerde, en de dispositie wijzigde: het Positief werd met een Gamba 8' uitgebreid en op het Pedaal werd de Cornet Spetie 4' vervangen door een Octaaf 4'. Het orgel bleef echter slecht functioneren, en men was ook niet tevreden over de klank. In 1894 werd besloten het binnenwerk te vervangen.
  • De firma Maarschalkerweerd & Zoon tekende op 12 september 1894 een contract voor de bouw van een nieuw orgel in de oude kas. Door een gift van de familie Heerkens-van Sonsbeeck kon de bouw doorgang vinden. Het familiewapen van deze familie siert dan ook de orgelkas: drie haringen in een azuurblauw veld. De oorspronkelijke beelden zijn van het orgel verwijderd. De Duitse firma Weigle leverde de mechaniek en de speeltafel. Jos Verheijen uit Amsterdam keurde het instrument op 15 augustus 1896. In 1921 is een electrische ventilator geplaatst voor de windvoorziening. Het orgel werd na de kerkrestauratie (van 1975 tot 1981) gerestaureerd door Jos Vermeulen onder advies van Hans van der Harst, en op 13 november 1983 weer in gebruik genomen. Hierbij is het bespeeld door Hans van der Harst en Harm Jansen. In 2004/2005 werd het orgel onder advies van Jos Laus opnieuw gerestaureerd door de firma Flentrop. Deze restauratie kon worden afgesloten met een feestelijke heringebruikname op 22 oktober 2005.

Kort overzicht van plaatsen waar het orgel heeft gestaan
1697MünsterFranziskanerkirche (Observantenkirche)
1813ZwolleOnze Lieve Vrouwebasiliek

Technische gegevens
Aantal registers per werk
- Hoofdwerk13
- Positief10
- Reciet7
- Pedaal8
Totaal aantal stemmen38
ToetstractuurPneumatisch
RegistertractuurPneumatisch
Windlade(n)Kegelladen
Toonhoogtea' = 435 Hz
TemperatuurEqual temperament
Winddruk79 mm (Hoofdwerk), 96 mm (Positief), 95 mm (Reciet) en 115 mm (Pedaal)

Dispositie
Hoofdwerk (C-f'''): Prestant 16', Prestant 8', Roerfluit 8', Quintadeen 8', Violon 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Quint 3', Octaaf 2', Mixtuur III-VI sterk, Cornet V sterk (discant), Basson 16', Trompet 8'.
Positief (C-f'''): Bourdon 16', Vioolprestant 8', Zachtgedekt 8', Salicionaal 8', Flûte Harmonique 8', Prestant 4', Flûte Dolce 4', Woudfluit 2', Mixtuur II-III sterk, Trompet 8'.
Reciet (C-f'''): Holpijp 8', Flûte Traversière 8', Viola di Gamba 8', Voix Céleste 8', Flûte Octaviante 4', Piccolo 2', Vox Humana 8'.
Pedaal (C-d'): Open Subbas 16', Gedekt 16', Violon 16', Octaaf 8', Violoncel 8', Open Fluit 4', Bazuin 16', Trombone 8'.
Koppelingen: Hoofdwerk - Positief, Hoofdwerk - Reciet, Positief - Reciet, Pedaal - Hoofdwerk, Pedaal - Reciet, Pedaal - Positief.
Speelhulpen: Generaal-Crescendo, Vaste combinaties (p - mf - f - ff - tutti).

VulstemSamenstelling
Mixtuur III-VI sterk (Hoofdwerk) C: 2' - 1 1/3' - 1'. c°: 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1'. c': 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3'. c'': 5 1/3' - 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3'. c''': 8' - 5 1/3' - 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3'.
Cornet V sterk discant (Hoofdwerk) c': 8' - 4' - 2 2/3' - 2' - 1 3/5'.
Mixtuur II-III sterk (Positief) C: 1 1/3' - 1'. G: 2' - 1 1/3 - 1' e°: 2 2/3' - 2' - 1 1/3'. c': 4' - 2 2/3' - 2'.
Overige dispositiegegevens
Broekhuijzen (1855) Manuaal: Bourdon 16' (gedeeld), Prestant 8', Holpijp 8', Viola di Gamba 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Quintfluit 3', Octaaf 2', Mixtuur IV sterk, Cymbel III sterk, Ranket 16' (gedeeld), Trompet 8' (gedeeld) en Fagot 8'.
Positief: Prestant 8', Holpijp 8', Fluit Travers 8' (discant), Fluit 8' (bas), Prestant 4', Fluit Douce 4', Quint 3', Octaaf 2', Spitsfluit 2', Mixtuur III sterk (gedeeld), Kromhoorn 8' (gedeeld) en Vox Humana 8' (gedeeld).
Pedaal: Prestant 16', Subbas 16', Octaaf 8', Cornet spetie 4', Bazuin 16', Trompet 8' en Clairon 4'.
Tremulant en koppels.
Van 't Kruijs (1885) Het Orgel in de O.L.V. Hemelvaartkerk te Zwolle is een oud werk, maker en datum onbekend, 50 jaar geleden uit Munster als gebruikt werk aangekocht; het Orgel heeft twee klavieren, vrij pedaal, 26 sprekende stemmen.
Organist de Heer Ponten.
Hoofdmanuaal: Prestant 8', Bourdon 16', Holpijp 8', Gamba 8', Octaaf 4', Roerfluit 4', Quint (disc.) 3', Octaaf 2', Mixtuur 4 st., Fagot 8', Trompet 8', † Ranket 16', † Cimbel 3 st.
Bovenmanuaal: Prestant 8', Gamba 8', Holpijp 8', Prestant 4', Fluit Dolce 4', Quint 3', Octaaf 2', Vox Humana 8', † Fluit 8', † Fluit Trav. (disc.) 16', † Spitsfluit 2', † Mixtuur 3 st., † Kromhoorn 8'.
Pedaal: Prestant 16', Subbas 16', Octaaf 8', Octaaf 4', Bazuin 16', Trompet 8', Clairon 4'.
Stomme Registers: † Tremulant, † Cimbelster, † Philomelo, Koppelingen, Calcant.
De met † geteekende registers zijn thans vervallen.
Literatuur
  • Verzameling van disposities der verschillende orgels in Nederland, benevens eene korte beschrijving van het Orgel in de Groote Kerk te Rotterdam met afbeelding / M.H. van 't Kruijs. - Rotterdam : Corns. Immig, 1885. - Fotografische herdruk, uitgegeven bij Frits Knuf, Amsterdam in 1972 in de serie Bibliotheca Organologica, volume I.
  • Orgeln in Westfalen : Inventar historischer Orgeln in Westfalen und Lippe / Rudolf Reuter. - Kassel [etc.] : Bärenreiter, 1965.
  • Reizend door het Nederlandse orgellandschap : 5: Zwolle en Kampen / G.A. Schaap en B.J. Dikken. - In: De Orgelvriend, jrg. 18 nr. 5, mei 1976.
  • Het orgel in de Kerk van O.L. Vrouw ten Hemelopneming te Zwolle / drs. J.J. van der Harst. - Zwolle : OLV Kerk, [1983]. - Folder uitgegeven t.g.v. de ingebruikneming van het orgel na de restauratie.
  • Barok van uiterlijk, romantische klank : Zwols kerkorgel opnieuw in gebruik / Bert Wisgerhof. - In: Katholiek Nieuwsblad, 11 november 1983.
  • Kroniek : 13 november 1983. - In: De Mixtuur, nr. 45, april 1984.
  • Grandioos Orgeluur tijdens Orgeldag in Zwolle 22 september!!! / Chris Haalboom. - In: De Orgelvriend, jrg. 32, nr. 5, mei 1990.
  • Orgeldag : Het orgel in de Onze Lieve Vrouwekerk te Zwolle / Wim van der Ros. - In: De Orgelvriend, jrg. 32 nr. 9, september 1990.
  • Het orgel in de Onze Lieve Vrouwekerk te Zwolle / Wim van der Ros. - In: Mini-Orgelvriend 22 september 1990. - Uitgegeven t.g.v. de Landelijke Orgeldag van de Orgelvriend.
  • De negentiende eeuwse orgelgeschiedenis van de Onze Lieve Vrouwekerk te Zwolle / H.C.J. Wullink. - Delden : Stichting Drents-Overijsselse kerken, 1994. - (Bulletin van de Stichting Drents-Overijsselse Kerken ; nr. 12, december 1994).
  • '...Dit orgel dat ons roert en streelt...' : Over de orgels in de Zwolse Grote Kerk, Bethlehemkerk, Broerenkerk en Onze-Lieve-Vrouwekerk / Henk van Eeken, Gert van Surksum, Hans van der Harst. - In: Het Orgel, jrg. 92 nr. 6, juni 1996.
  • Klankimpressies van drie Zwolse orgels / Stef Tuinstra. - In: Het Orgel, jrg. 92 nr. 6, juni 1996.
  • Het historische orgel in Nederland 1479 - 1725 / dr. Hans van Nieuwkoop (eindred.). - Amsterdam : Stichting NIvO, 1997. - (Encyclopedie Het Historische Orgel in Nederland ; 1).
  • Orgelgeschiedenis van de Onze Lieve Vrouwebasiliek te Zwolle / G.A.M. Keilholtz. - Vierde herziene editie. - Zwolle : Parochie Onze Lieve Vrouw ten Hemelopneming, 1997.
  • Luisterrijk : Nederlandse kerkorgels in beeld / Carel van Gestel. - Alphen aan den Rijn: Atrium, 1998.
  • Bach en het Nederlandse orgel rond 1900 : Enige observaties / Peter van Dijk. - In: Het Orgel, jrg. 96 nr. 4, juli 2000.
  • Koninklijke instrumenten rond de Peperbus / J. Erdtsieck, J.M. de Ruiter, M.P. Logtenberg. - Kampen : De IJsselacademie, 2001.
  • 1454-2004 : 550 jaar orgelgeschiedenis in de Onze Lieve Vrouwebasiliek Zwolle. - Folder.
  • De orgelgeschiedenis van de Onze Lieve Vrouwebasiliek te Zwolle / Gerard Keilholtz. - 5de editie. - Zwolle : Parochie Thomas a Kempis (locatie basiliek), 2002.
  • Her-ingebruikneming Maarschalkerweerdorgel Onze Lieve Vrouwebasiliek Zwolle : Zaterdag 22 Oktober 2005. - Zwolle : OLV-parochie, 2005.
  • Orgelgeschiedenis van de Onze Lieve Vrouwebasiliek te Zwolle / Gerard Keilholtz. - zesde herziene druk. - Zwolle : Parochie Thomas a Kempis (Llocatie OLV Basiliek), 2006.
  • Het moderne Nederlandse orgel in Zwolle (1) / Philip van den Berg. - In: De Orgelvriend, jrg. 48 nr. 12, december 2006.
  • Het moderne Nederlandse orgel in Zwolle (2) / Philip van den Berg. - In: De Orgelvriend, jrg. 49 nr. 1, januari 2007.
  • Het moderne Nederlandse orgel in Zwolle (3) / Philip van den Berg. - In: De Orgelvriend, jrg. 49 nr. 2, februari 2007.
  • Maarschalkerweerd & Zoon - Orgelmakers te Utrecht / Jos Laus. - Alphen aan den Rijn : Canaletto, 2008.
  • Bekende en onbekende orgels langs de IJssel (Provincie Overijssel) / Maarten Seijbel. - Elburg : Stichting Nat. Historisch Orgelmuseum, 2009.
  • Klinkend erfgoed om door te geven : Orgels in Overijssel / Hans Steketee. - Amsterdam : Nationaal Instituut voor de Orgelkunst, 2009. - Boekje met twee CD's.
  • Overijsselse orgels uit de periode 1450 tot 1825 / Auke H. Vlagsma. - Elburg : Nationaal Orgelmuseum, 2022.
Opnamen
  • Reger & de variatiekunst / Piet van der Steen. - Prestare ZWF 3331549 (CD). - 2016.
  • Recital in de Onze Lieve Vrouwebasiliek Zwolle / Wouter van Belle, orgel en Annemarie van der Heijden, klarinet. - VLS Records VLC 0801 (CD). - 2001.
  • Het historische orgel in Nederland / Diverse organisten. - Hilversum : Evangelische Omroep, 1999. - Box met 12 CD's.
  • Harm Jansen bespeelt de orgels in de Grote of St.Michaëlskerk en de O.L.Vrouwekerk te Zwolle. - CD. - 1994.
  • Max Reger organ works / Jos van der Kooy. - CD 87035 Rene Gailly International Products (CD). - 1988.
Links http://www.hgunnink.nl/folv.htm
YouTube Evan Bogerd - Choralphantasie uber 'Ein feste Burg ist unser Gott' Op.27 - OLV Basiliek Zwolle (2015)


Foto: Piet Bron. Datering: 31 July 2014.
Foto: Piet Bron
Foto: Piet Bron. Datering: 31 July 2014.
Foto: Piet Bron
Foto: Jan van der Male. Datering: 21 September 2008.
Foto: Jan van der Male
Foto: Piet Bron. Datering: 31 July 2014.
Foto: Piet Bron
Foto: Piet Bron. Datering: 31 July 2014.
Foto: Piet Bron
Foto: Piet Bron. Datering: 31 July 2014.
Foto: Piet Bron
Foto: Piet Bron. Datering: 31 July 2014.
Foto: Piet Bron