Spring naar content
Volledige beschrijving geselecteerd orgel
Foto: Evert-Jan van der Leij. Datering: 6 September 2007.

Foto: Evert-Jan van der Leij

Zaltbommel, Nederland (Gelderland) - Grote- of Sint Maartenskerk
Gemeente: Zaltbommel
Streek:Bommelerwaard
Adres: Kerkplein 1, 5301 EK, Zaltbommel
Website: http://maartenskerk.nl/

Beschrijving nr.: 1001337.
Kaartnummer Stichting Orgelcentrum: A0071, GR2473 (Nieuwe editie). Fotokaart De Mixtuur nummer: E01.

Gebouwd door: Andreas Wolfferts (1786)
Het orgel bevat ouder materiaal: Bourdon 8' uit 1590 van Pieter Jans de Swart, pijpwerk uit 1727 van Matthias Verhofstad

JaarOrgelbouwerOpusActiviteit
1786 Andreas Wolfferts  nieuwbouw
1796 Antonius Friedrich Gottlieb Heyneman  diverse werkzaamheden
1860 Carl Friedrich August Naber  restauratie
1860 Karolus Marinus van Puffelen  restauratie
1905 W. van Dijk  restauratie
1947 J. de Koff & Zoon  restauratie
1986 Sebastian Friedrich Blank  restauratie
1996 Van Rossum Orgelbouw  diverse werkzaamheden

  • In de jaren 1783 tot 1786 bouwde Andries Wolfferts een nieuw orgel in de Grote Kerk van Zaltbommel. Hierbij gebruikte hij oud pijpwerk en delen van de kas van het oude orgel. Oude tekstborden werden verzaagd. Het instrument had bij oplevering 35 stemmen, 3 manualen en vrij pedaal. Het orgel vertoonde veel storingen. De Nijmeegse bouwer Heijneman werd opgedragen het orgel na te kijken en te herstellen. Hij breidde het uit tot 40 stemmen.
  • In 1860 werden door Naber en Van Puffelen restauratiewerkzaamheden uitgevoerd. Naber maakte een nieuw voetklavier, vernieuwde een deel van de tongwerken, en plaatste een nieuwe Viola di Gamba. W. van Dijk uit Utrecht werkte in 1905 aan het instrument, en liet het ook opnieuw schilderen. Adviseur bij de werkzaamheden was de heer Van Dissel, organist van de kerk. Op woensdag 19 april 1905 is het orgel weer in gebruik genomen. Het werd hierbij bespeeld door Van Dissel. In 1925 is een electrische windmotor geplaatst. Deze werd voor het eerst gebruikt op zondag 17 mei 1925.
  • In de Tweede Wereldoorlog is het orgel afgebroken en opgeslagen wegens de dreiging van de Duitsers de toren op te blazen. Na de bevrijding werd het door De Koff in 1946-1947 gerestaureerd en weer opgebouwd.
  • In 1980 kreeg S.F. Blank de opdracht een grondige restauratie uit te voeren. Deze duurde van 1982 tot 1986. Adviseur bij de restauratie was Klaas Bolt. Het orgel is op 12 juni 1986 in besloten kring met een concert door Klaas Bolt en op 15 juni tijdens de eredienst weer in gebruik genomen. Bij de restauratie stemde Blank het orgel in een Werckmeister-III-temperatuur. Tijdens een rivisie door Van Rossum in 1996 is dit gewijzigd in Neidhardt.

Technische gegevens
Aantal registers per werk
- Hoofdwerk13
- Rugwerk11
- Bovenwerk9
- Pedaal6
Totaal aantal stemmen39
ToetstractuurMechanisch
RegistertractuurMechanisch
Windlade(n)Sleepladen
Toonhoogtea' = 415 Hz
TemperatuurNeidhardt
Winddruk78 mm

Dispositie
Hoofdwerk (C-f'''): Prestant 16', Octaaf 8', Bourdon 8' - 1590/1786/1796, Octaaf 4', Fluit 4', Quint 3', Octaaf 2' - 1727/1786/1796, Flageolet 2' - 1727/1796, Mixtuur III-IV sterk (1 3/5'), Cornet V sterk (8') (discant) - 1727/1796; op knop staat foutief IV sterk, Sexquialter II sterk (2 2/3') (discant) - 1796/1986, Trompet 16' (B/D) - 1796/1860, Trompet 8' (B/D) - 1796/1860.
Rugwerk (C-f'''): Bourdon 16', Prestant 8', Bourdon 8', Fluit Travers 8' (discant) - 1796/1986, Octaaf 4', Open Fluit 4' - 1727/1786, Octaaf 2', Flageolet 1', Mixtuur III-IV sterk (1 3/5') (B/D) - 1986, Cornet IV sterk (4') (discant) - 1727/1786, Dulciaan 8' - 1786/1796, Tremulant.
Bovenwerk (C-f'''): Prestant 8' (B/D) - 1786, Holpijp 8', Gemshoorn 8', Viola di Gamba 8', Fluit 4', Waltfluit 2', Carillon III sterk (4') (discant), Fagot 8' (B/D) - 1796/1860, Vox Humana 8' - 1796, Tremulant.
Pedaal (C-d'): Subbas 16', Octaaf 8', Octaaf 4', Bazuin 16' - 1786/1860/1986, Trompet 8' - 1796/1860, Clairon 4' - 1796.
Koppelingen: Pedaal - Hoofdwerk, Hoofdwerk - Bovenwerk, Hoofdwerk - Rugwerk.

VulstemSamenstelling
Mixtuur III-IV sterk (Hoofdwerk) C: 1 3/5' - 1 1/3' - 1'. c°: 2 2/3' - 2' - 1 3/5'. c': 4' - 3 1/5' - 2 2/3' - 2'. c'': 5 1/3' - 4' - 4' - 3 1/5'.
Cornet V sterk discant (Hoofdwerk) c': 8' - 4' - 2 2/3' - 2' - 1 3/5'.
Sesquialter II sterk discant (Hoofdwerk) c': 2 2/3' - 1 3/5'.
Mixtuur III-IV sterk (Rugwerk) C: 1 3/5' - 1 1/3' - 1'. c°: 2 2/3' - 2' - 1 3/5'. c': 4' - 3 1/5' - 2 2/3' - 2'. c'': 5 1/3' - 4' - 4' - 3 1/5'.
Cornet IV sterk discant (Rugwerk) c': 4' - 2 2/3' - 2' - 1 3/5'.
Carillon III sterk discant (Bovenwerk) c': 4' - 1 3/5' - 1'.
Overige dispositiegegevens
Knock (1788) Hoofd-Manuaal: Praestant 16', Praestant 8', Holpyp 8', Octaaf 4', Fluit 4', Quint 3', Octaaf 2', Flagiolet 2', Cornet V sterk, Mixtuur IV-V sterk, Sexquialter en Trompet 8'.
Rugwerk: Bourdon 16' (discant), Praestant 8', Holpyp 8', Octaaf 4', Fluit 4', Octaaf 2', Quint 1 1/2', Cornet IV sterk, Mixtuur III sterk, Carillon en Dulciaan 8'.
Bovenwerk: Praestant 8', Holpyp 8', Baardpyp 8', Viola di Gamba 8', Fluit 4', Gemshoorn 2', Sifflet 1' en Voxhumana 8'.
Pedaal: Bourdon 16', Praestant 8', Octaaf 4' en Bazuin 16'.
Van 't Kruijs (1885) Het Orgel in de Hervormde Kerk te Zalt-Bommel heeft 37 sprekende stemmen, drie klavieren en vrij pedaal. (Maker en jaartal niet opgegeven).
Organist de Heer Peerbolte.
Hoofdklavier: Prestant 16', Octaaf 8', Bourdon 8', Octaaf 4', Fluit 4', Quint 3', Octaaf 2', Flageolet 2', Cornet 4 st., Sexquialter, Trompet 16', Trompet 8'.
Bovenklavier: Prestant 8', Bourdon (disc.) 16', Holpijp 8', Gemshoorn 8', Viola di Gamba 8', Fluit 4', Woudfluit 2', Fagot 8', Vox Humana 8'.
Rugwerk: Prestant 8', Bourdon 16', Bourdon 8', Fluit trav. 4', Octaaf 2', Mixtuur 3, 4 st., Cornet 4 st., Carillon, Dulciaan 8'.
Pedaal: Subbas 16', Octaaf 8', Octaaf 4', Mixtuur 3, 4 st., Bazuin 16', Trompet 8', Clairon 4'.
Stomme registers: Koppeling, Ventiel.
Literatuur
  • Dispositien der merkwaardigste kerk-orgelen welken in de Provincie Friesland, Groningen en Elders aangetroffen worden / Nicolaas Arnoldi Knock. - Nieuwe uitgave. - Sneek: Boeijenga, 1968. - Herdruk van het boekje uit 1788.
  • Verzameling van disposities der verschillende orgels in Nederland, benevens eene korte beschrijving van het Orgel in de Groote Kerk te Rotterdam met afbeelding / M.H. van 't Kruijs. - Rotterdam : Corns. Immig, 1885. - Fotografische herdruk, uitgegeven bij Frits Knuf, Amsterdam in 1972 in de serie Bibliotheca Organologica, volume I.
  • Plaatselijke berichten : Zalt-Bommel, 22 April 1905. - In: Zalt-Bommelsche Courant, 22 april 1905.
  • Zalt-Bommelsch Nieuws- en Advertentieblad, 15 mei 1925.
  • De Orgelkalender van 1962 : De orgelgegevens / Jan van Bommel Jzn. - In: Het Orgelblad, jrg. 4 nr. 11, november 1961.
  • Bij de foto's. - In: Het Orgel, jrg. 58 nr. 9, oktober 1962.
  • De kring Leiden op excursie / H.F. van Hartingsveldt. - In: Organist & Eredienst, jrg. 36 nr. 3, maart 1970.
  • Klein-orgelboek (deel 1). - Amersfoort: J.C. Willemsen, [1970].
  • Bij de omslag : Het orgel in de Grote of Sint Maartenskerk te Zaltbommel / Wim van der Ros. - In: De Orgelvriend, jrg. 15 nr. 12, december 1973.
  • Langs kerken en kapellen : Orgeltocht door Nederland. - Amersfoort: J.C. Willemsen, [1977].
  • Het orgel van de Grote of Sint-Maartenskerk te Zaltbommel : De Historie : De restauratie en huidige samenstelling / Klaas Bolt ; Oudheidkundige Commissie ; J.W.K. Bams. - Zaltbommel: Stichting Sint-Maarten, 1986.
  • Het orgel in de Grote Kerk in Zaltbommel gerestaureerd / Gerco A. Schaap. - In: De Orgelvriend, jrg. 28 nr. 5, mei 1986.
  • Orgel Sint Maarten herboren : Concerten in Grote kerk Zaltbommel / Hein Zomerdijk. - In: Brabants Dagblad, juli 1986.
  • Historische klank in gerestaureerd orgel in Zaltbommel / Folkert Grondsma. - In: NRC Handelsblad, donderdag 3 juli 1986.
  • Kroniek : 12 juni 1986. - In: De Mixtuur, nr. 55, december 1986.
  • Het gerestaureerde orgel in de Grote of St. Maartenskerk te Zaltbommel / J.F. van Os. - In: Het Orgel, jrg. 83 nr. 5, mei 1987.
  • De orgelmakers Witte : Een bijdrage tot de geschiedschrijving van de orgelbouw in Nederland in de tweede helft van de negentiende eeuw / dr. Teus den Toom. - Heerenveen: Uitgeverij J.J. Groen en Zoon, 1997.
  • Luisterrijk : Nederlandse kerkorgels in beeld / Carel van Gestel. - Alphen aan den Rijn: Atrium, 1998.
  • Het historische orgel in Nederland 1769 - 1790 / Jan Jongepier (eindred.). - Amsterdam : Stichting NIvO, 1999. - (Encyclopedie Het Historische Orgel in Nederland ; 3).
  • Orgelrijk / Carel van Gestel. - Zaltbommel : Aprilis, 2003.
  • De orgelgeschiedenis van de St.-Maartenskerk te Zaltbommel (I) / Auke H. Vlagsma. - In: Het Orgel, jrg. 110, nr. 5, september 2014.
  • De orgelgeschiedenis van de St.-Maartenskerk te Zaltbommel (II) / Auke H. Vlagsma. - In: Het Orgel, jrg. 110, nr. 6, november 2014.
Opnamen
  • Humble Regard / Hugo Bakker. - Diamond Line ER 127917 (CD). - 2017.
  • Rondom Passie en Pasen / Bram Brandemann. - Chapelle CCD 1201 (CD). - 2012.
  • Samuel de Lange sr. / Arno van Wijk. - Tulip Records TRCS 600603 (CD). - 2010. - (Composers Series).
  • Franz Liszt / Arno van Wijk. - Tulip Records TRCS 600602 (CD). - 2009. - (Composers Series).
  • Zes organisten improviseren / André de Groen, Henk Treur, Kees Lingen, Marco Nijland, Wil de Waal en Roelof Jan Assies. - Eigen uitgave Gijsbert Lekkerkerker GL.CD 904003 (CD).
  • Reitze Smits bespeelt het orgel in de St. Maartenskerk te Zaltbommel. - STH Records 1401872 (CD). - 2004.
  • Arno van Wijk - Sint Maartenskerk Zaltbommel. - VLS Records VLC 0304 (CD). - 2003.
  • J.S. Bach : Le clavier bien tempéré / Frédéric Desenclos. - Triton TRI 331104 (2CD). - 2001. - Opgenomen in Saint-Etienne-de-Baïgorry en Zaltbommel.
  • Harm Hoeve St. Maartenskerk te Zaltbommel. - STH Sacred Music CD 1401042. - 2001.
  • Het orgel in de St. Maartenskerk te Zaltbommel bespeeld door Reitze Smits. - STH Quality Classics CD 140 18 72. - 2001.
  • Felix Mendelssohn / Reitze Smits. - STH Quality Classics CD 196 064. - 1996.
  • Orgels in Hanzesteden : Orgelkunst in Europa langs wegen van een oud koopmansverbond / Diverse organisten. - NCRV-uitgave (box met 4 CD's). - 1992.
  • André Knevel plays the Wolfferts-organ of the Great- or St. Maartens Church, Zaltbommel (Holland). - Musica Organum 399077 (CD). - 1991.
  • Live-concert Grote of St. Maartenskerk Zaltbommel / Klaas Bolt. - Lindenberg LBCD 16 (CD).
  • Gijsbert Lekkerkerker bespeelt het Wolfferts-orgel in de Grote of St. Maartenskerk, Zaltbommel. - Mirasound Musica Organum 39.9016 (CD). - 1988.
  • Sint Maartenskerk Zaltbommel : Live recording van het concert ter gelegenheid van de heringebruikneming van het gerestaureerde orgel / Klaas Bolt. - Stichting Sint Maarten te Zaltbommel ; Polygram 6818.986 (LP). - 1986.
Links http://www.arnovanwijk.nl/?Orgels:Sint_Maartenskerk_-_hoofdorgel
http://www.hugobakker.org/wordpress/?page_id=16
http://www.muziekkringbommelerwaard.nl/orgel-sint-maarten
https://pipeorgantaxonomy.wordpress.com/2015/01/23/andries-wolfferts-grote-of-sint-maartenskerk-zaltbommel-netherlands/
YouTube
Foto: Groenling. Datering: 6 September 2006.
Foto: Groenling
Foto: Evert-Jan van der Leij. Datering: 6 September 2007.
Foto: Evert-Jan van der Leij
Bron: Postcard.
Bron: Postcard
Bron: Postcard.
Bron: Postcard
Foto: Michiel van 't Einde. Datering: 19 July 2011.
Foto: Michiel van 't Einde
Foto: Michiel van 't Einde. Datering: 19 July 2011.
Foto: Michiel van 't Einde
Foto: Michiel van 't Einde. Datering: 19 July 2011.
Foto: Michiel van 't Einde
Foto: Michiel van 't Einde. Datering: 19 July 2011.
Foto: Michiel van 't Einde
Foto: Michiel van 't Einde. Datering: 19 July 2011.
Foto: Michiel van 't Einde