Spring naar content
Ausführliche Beschreibung der vorgewählten Orgel
Bild: Tjalling Roosjen. Datering: 11 November 2023.

Bild: Tjalling Roosjen

Amsterdam, Nederland (Noord-Holland) - Concertgebouw
Gemeinde: Amsterdam
Adresse: Concertgebouwplein 2 - 6, 1071 LN, Amsterdam
Website: https://www.concertgebouw.nl/

Beschreibung nr.: 1000672.

Gebaut von: Maarschalkerweerd & Zoon (1891)

JahrOrgelbauerOpusAktivität
1891 Maarschalkerweerd & Zoon  Neubau
1956 J.C. Sanders & Zoon  Umbau
1962 Ernst Leeflang  Umbau
1993 Flentrop Orgelbouw  Reconstruction

  • In het nieuwe Concertgebouw plaatste Michaël Maarschalkerweerd een vrij groot concertorgel. De dispositie was ontworpen door Jos Verheijen. deze bespeelde het ook tijdens de ingebruikname op 10 oktober 1891. Hierbij werd o.a. Symphonie nr.1 voor orgel en orkest van Alexandre Guilmant uitgevoerd. Het instrument had drie klavieren, een vrijstaande speeltafel, 46 stemmen en een mechanische tractuur. Meer dan een kwart van de stemmen bestond uit 8-voets registers. De kas van het orgel is ontworpen door A.L. van Gendt, architect van het Concertgebouw. De bekroning van de middentoren is identiek aan de muziekkiosk die in de beginjaren in de tuin van het gebouw stond.
  • Het instrument viel in de jaren vijftig niet langer in de smaak. Men vond de klank niet boeiend, en ook de mechaniek was aan restauratie toe. J.C. Sanders verbouwde het vanaf 1954, en maakte een vierde klavier. De renovatie duurde veel langer dan gepland, mede door het overlijden van Sanders. Het orgel werd vooral uitgebreid, en opnieuw geïntoneerd. Geld voor nieuwbouw is er niet. Na de verbouwing heeft het instrument 59 registers, vier klavieren, een electrische tractuur en 7 Setzler-combinaties. De verbouwing werd in 1961 voltooid door Leeflang & Keijzer. Op 24 februari 1962 is het weer in gebruik genomen. Adviseurs bij de werkzaamheden waren Gustav Leonhardt, Anthon van der Horst, Piet van Egmond, mr. A. Bouman en tenslotte mr. M.P.G. Kappeyne van de Coppello als secretaris. Bij de heringebruikneming werd een feestelijk programma afgewerkt, waarbij Anthon van der Horst en Albert de Klerk het orgel bespeelden.
  • Het resultaat van de restauratie was niet naar verwachting. Het orgel werd steeds spaarzamer gebruikt. Een nieuwe Orgelcommissie werd in het leven geroepen. Besloten is hierna om te gaan sparen voor een volledig nieuw orgel. Intussen schafte men in 1966 een kistorgel aan voor de continuo-partijen. Grote romantische werken met orgelpartijen stonden in die tijd niet op het programma, zodat het kleine instrument prima voldeed. Met het grote orgel gebeurde niets. Het vierde manuaal functioneerde in de jaren zeventig niet meer, en werd buiten gebruik gesteld. Na 1983 zweeg het vrijwel volledig.
  • Een adviescommissie ging in 1987 aan de slag met restauratieplannen. In 1989 werd het plan aangenomen om het Maarschalkerweerd-orgel in zijn oude vorm te reconstrueren, maar wel uit te breiden met 10 stemmen. Van 1990 tot 1993 voerde D.A. Flentrop de grote restauratie uit. In de nacht van 22 op 23 oktober 1990 werd het instrument gedemonteerd en verplaatst naar de werkplaats. Alleen de orgelkas bleef in de zaal achter. Hierbij is de oude situatie hersteld, maar ook is het orgel uitgebreid qua dispositie. Aan de nieuwe gereconstrueerde speeltafel is een modern snufje toegevoegd: een registratiecomputer met chipkaarten. Op 18 maart 1993 is het orgel weer in gebruik genomen met een orgelconcert van Tristan Keuris, dat speciaal voor deze gelegenheid werd gecomponeerd. De organist van deze avond was Riccardo Chailly.

Technische Daten
Anzahl Register pro Manual
- Hoofdwerk19
- Positief13
- Récit16
- Pedaal11
Gesamtzahl der Stimmen59
TastentrakturMechanical
RegistertrakturMechanical
Windlade(n)Slider chests
TemperaturEqual temperament

Disposition
Hoofdwerk (C-g'''):
Jeux de Fonds: Prestant 16', Bourdon 16', Prestant 8', Violoncel 8', Bourdon 8', Prestant 4'.
Jeux de Combinaison: Flûte Octaviante 4', Quint Harmonique 2 2/3', Quint 2 2/3' - 1993, Octaaf Harmonique 2', Octaaf 2' - 1993, Terts Harmonique 1 3/5', Cornet V sterk - 1993, Mixtuur III-VI sterk (2'), Mixtuur IV-VI sterk (1 1/3') - 1993, Bariton 16' - 1993, Trompet Harmonique 8', Trompet 8', Trompet 4'.
Positief (C-g'''):
Jeux de Fonds: Zachtgedekt 16', Prestant 8', Salicionaal 8', Unda-Maris 8', Roerfluit 8', Octaaf 4' - 1993.
Jeux de Combinaisons: Violine 4', Fluit-Dolce 4', Gemshoorn 2', Maarschalkje 1 1/3' - 1993, Mixtuur II-V sterk (2'), Trompet Harmonique 8', Klarinet 8'.
Récit (C-g'''):
Jeux de Fonds: Quintadeen 16', Viola di Gamba 8', Voix Célèste 8', Holpijp 8', Flûte Harmonique 8', Flûte Octaviante 4', Vox Humana 8', Basson Hobo 8'.
Jeux de Combinaisons: Nasard 2 2/3', Flageolet Harmonique 2', Terts 1 3/5', Piccolo Harmonique 1', Plein Jeu V sterk (2') - 1993, Bombarde 16' - 1993, Trompet 8' - 1993, Trompet Harmonique 4'.
Pedaal (C-f'):
Jeux de Fonds: Gedekt Subbas 32', Open Bas 16', Gedekt Subbas 16', Violon 16', Quintbas 10 2/3', Violoncel 8', Fluit 8', Corni-Dolce 4'.
Jeux de Combinaisons: Bazuin 16', Trombone 8', Trompet 4' - 1993.
Koppeln: Hoofdwerk - Positief, Hoofdwerk - Récit, Positief - Récit, Hoofdwerk - Récit 16', Pedaal - Hoofdwerk, Pedaal - Positief, Pedaal - Récit.

Gemischte StimmeZusammensetzung
Mixtuur III-VI sterk (Hoofdwerk) C: 2' - 1 1/3' - 1'. c°: 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1'. c': 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1'. c'': 5 1/3' - 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3'. c''': 8' - 5 1/3' - 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3'.
Mixtuur IV-VI sterk (Hoofdwerk) C: 1 1/3' - 1' - 2/3' - 1/2'. c°: 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. c': 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1 1/3' - 1'. c'': 4' - 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3' - 1 1/3'. c''': 4' - 4' - 2 2/3' - 2 2/3' - 2' - 2'.
Mixtuur II-V sterk (Positief) C: 2' - 1 1/3'. c°: 2 2/3' - 2' - 1 1/3'. c': 4' - 2 2/3' - 2' - 1 1/3'. c'': 5 1/3' - 4' - 2 2/3' - 2'. c''': 8' - 5 1/3' - 4' - 2 2/3' - 2'.
Plein Jeu V sterk (Récit) C: 2' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. c°: 2' - 1 1/3' - 1 1/3' - 1' - 2/3'. c': 2 2/3' - 2' - 1 1/3' - 1 1/3'. c'': 4' - 2 2/3' - 2 2/3' - 2' - 2' - 1 1/3'. c''': 4' - 4' - 2 2/3' - 2 2/3' - 2' - 2'.
Übrige dispositiondaten
Mehrere dispositionen
  • De dispositie bij oplevering van het orgel was als volgt:
    Hoofdmanuaal: Prestant 16', Bourdon 16', Prestant 8', Violoncel 8', Flûte Harmonique 8', Bourdon 8', Prestant 4', Flûte Octaviante 4', Quint Harmonique 3', Octaaf Harmonique 2', Terts Harmonique 1 3/5', Mixtuur III-VI sterk, Baryton 16', Trompet 8'.
    Positief: Zacht Gedekt 16', Prestant 8', Salicionaal 8', Unda Maris 8', Roerfluit 8', Fluit-Dolce 4', Violine 4', Mixtuur II-V sterk, Trompet Harmonique 8', Klarinet 8'.
    Récit: Quintadeen 16', Viola di Gamba 8', Vox Céleste 8', Holpijp 8', Flûte Harmonique 8', Flûte Octaviante 4', Flageolet 2', Piccolo 1', Sexquialter II sterk, Basson Hobo 8', Vox Humana 8', Trompet 4', Trémolo.
    Pedaal: Gedekte Subbas 32', Open Bas 16', Gedekte Subbas 16', Violon 16', Quintbas 12', Violoncel 8', Fluit 8', Corni Dolce 4', Bazuin 16', Trombone 8'.
    Barkermachines voor alle klavieren, pedaal. Zwelkast op positief, récit. 6 koppelingen.

  • De dispositie van het orgel luidde vanaf 1962:
    Manuaal I: Prestant 16', Bourdon 16', Diapason 8', Gedekt 8', Flûte Harmonique 8', Wilgenpijp 8', Prestant 4', Gedekte Fluit 4', Quint 2 2/3', Octaaf 2', Cornet I-V sterk (1 1/3'), Mixtuur III-VI sterk (2'), Scherp III sterk (2 2/3'), Dulciaan 16', Trompet 8', Klaroen 4'.
    Manuaal II (in zwelkast): Zacht Gedekt 16', Prestant 8', Holpijp 8', Salicionaal 8', Voix Céleste 8', Octaaf 4', Speelfluit 4', Nachthoorn 2', Quint 1 1/3', Mixtuur IV-VII sterk (2'), Trompet 8', Vox Humana 8', Tremulant.
    Manuaal III (in zwelkast): Quintadena 16', Baarpijp 8', Viola di Gamba 8', Flûte Octaviante 4', Octaaf 2', Sifflet 1', Scherp V sterk (1'), Basson-Hobo 8', Tremulant.
    Manuaal IV (in zwelkast): Tolkaan 8', Roerfluit 8', Prestant 4', Koppelfluit 4', Nasard 2 2/3', Flageolet 2', Tertsfluit 1 3/5', Cymbel IV sterk (1/2'), Klarinet 8', Tremulant.
    Pedaal: Subbas 32', Contrabas 16', Gedekt 16', Zachtgedekt 16' (transmissie), Holquint 10 2/3', Octaafbas 8', Fluitbas 8', Octaaf 4', Wijde Fluit 2', Ruischpijp V sterk (2'), Bazuin 16', Trombone 8', Trompet 4', Cinck 2'.
    Koppelingen: Manuaal I - Manuaal II, Manuaal I - Manuaal III, Manuaal I - Manuaal IV, Manuaal II - Manuaal I, Manuaal II - Manuaal III, Manuaal II - Manuaal IV, Manuaal III - Manuaal IV, Pedaal - Manuaal I, Pedaal - Manuaal II, Pedaal - Manuaal III, Pedaal - Manuaal IV.
    Zeven vrij-instelbare setzercombinaties, automatisch piano-pedaal, generaalcrescendo.

Literatur
  • Het orgel in het Concertgebouw / J.A. Verheijen. - Amsterdam : Erven H. van Munster & Zoon, 1891.
  • Kunstnieuws : Concertgebouw. - In: Algemeen Handelsblad, zondag 11 oktober 1891.
  • Muzikale kroniek : Feestelijke inwijding van het orgel in het Concertgebouw / Daniël de Lange. - In: Het Nieuws van de Dag, dinsdag 13 October 1891.
  • Het nieuwe orgel in het Concertgebouw / Albert. - In: Algemeen Handelsblad, dinsdag 13 oktober 1891.
  • Voor het Concertorgel : Caveant consules!. - In: Maandblad Het Orgel, 34e Jaargang No. 6, Maart 1937.
  • Berichten. - In: Het Orgel, jrg. 55 nr. 3, maart 1959.
  • Twee maal feest in Concertgebouw : Orgelrestauratie bleek geslaagd / Lex van Delden. - In: Het Parool, maandag 26 februari 1962.
  • Het Concertgebouworgel gerestaureerd / Klaas Bakker. - In: Het Orgel, jrg. 58 nr. 4, april 1962.
  • Het Concertgebouworgel en zijn restauratie / mr. A. Bouman. - In: Het Orgelblad, jrg. 5 nr. 4, april 1962.
  • Orgelbouwnieuws - disposities / Rien Buijk. - In: De Orgelvriend, jrg. 22 nr. 8, augustus 1980.
  • Restauratie kost 2,5 miljoen : Orgel Amsterdams Concertgebouw wordt in oude staat teruggebracht. - In: Trouw, dinsdag 25 september 1990.
  • Oude klank wordt hersteld : Concertgebouworgel ontsnapt maar net aan rigoureuze nieuwbouw / Franz Straatman. - In: Trouw, zaterdag 29 september 1990.
  • Orgel Concertgebouw in de restauratie / Ferd Op de Coul. - In: Eindhovens Dagblad, 23 oktober 1990.
  • Restauratie Concertgebouworgel overbodig Van Meegeren-werk / mr. A.Bouman. - In:Trouw, 26 oktober 1990.
  • Het Maarschalkerweerd-orgel in het Concertgebouw te Amsterdam / Gerco A. Schaap. - In: De Orgelvriend, jrg. 33 nr. 2, februari 1991.
  • De restauratie van het Concertgebouworgel in historisch perspectief geplaatst / Philip van den Berg. - In: De Orgelvriend, jrg. 33 nr. 3, maart 1991.
  • Samenspel met orkest belangrijkste taak Concertgebouworgel / Thijs Kramer. - In: De Orgelvriend, jrg. 33 nr. 3, maart 1991.
  • Nogmaals: Restauratie orgel Concertgebouw Amsterdam. - In: De Orgelvriend, jrg. 33 nr. 9, september 1991.
  • Het Concertgebouw al 102 jaar klassiek : Restauratie orgel Concertgebouw. - Amsterdam: Concertgebouw, 1991. - (Brochure ; 1).
  • Het Concertgebouw al 103 jaar klassiek : Restauratie orgel Concertgebouw. - Amsterdam: Concertgebouw, 1992. - (Brochure ; 3).
  • Orgel Concertgebouw in ere hersteld. - Rotterdam : WYT Uitgeefgroep, 1993.
  • De orgels in het Concertgebouw te Amsterdam en Muziekcentrum Frits Philips te Eindhoven. - In: Het Orgel, jrg. 89 nr. 3, maart 1993.
  • Het orgel spreekt weer als een negentiende-eeuws concertzaalorgel : Amsterdams Concertgebouw wijdt gerestaureerd instrument in met een concert van Tristan Keuris / Melchior Huurdeman. - In: De Volkskrant, maandag 15 maart 1993.
  • Orgel zingt weer in Concertgebouw : 'Gods eigen accordeon' / Franz Straatman. - In: Trouw, donderdag 18 maart 1993.
  • Orgel Concertgebouw in oude glorie : Tweeënhalf jaar durende restauratie kostte 2,5 miljoen gulden. - In: Brabants Dagblad, vrijdag 19 maart 1993.
  • Orgel Concertgebouw Amsterdam gerestaureerd / Gerco A. Schaap. - In: De Orgelvriend, jrg. 35 nr. 6, juni 1993.
  • Het Concertgebouworgel op naar de volgende restauratie? / Thijs Kramer. - In: De Orgelvriend, jrg. 35 nr. 6, juni 1993.
  • Het Concertgebouworgel op naar de volgende restauratie? (II) / Thijs Kramer. - In: De Orgelvriend, jrg. 35 nr. 7/8, juli/augustus 1993.
  • Het Concertgebouworgel op naar de volgende restauratie? (III) / Thijs Kramer. - In: De Orgelvriend, jrg. 35 nr. 9, september 1993.
  • Orgel Concertgebouw in ere hersteld? / drs. J.J. (Hans) van der Harst. - In: De Orgelvriend, jrg. 35 nr. 12, december 1993.
  • Programma Landelijke Orgeldag van De Orgelvriend op 24 september 1994 in Amsterdam. - Haarlem: Uitgeverij Vijlbrief, 1994.
  • Over de restauratie van het Concertgebouworgel / ir. Hendrik Kooiker. - In: De Orgelvriend, jrg. 36 nr. 9, september 1994.
  • De orgels in het Concertgebouw te Amsterdam en Muziekcentrum Frits Philips te Eindhoven / Peter van Dijk, Joris Verdin. - In: Het Orgel, jrg. 90 nr. 10, oktober 1994.
  • Orgels in Noord-Holland : Historie, bouw en gebruik van de Noordhollandse kerkorgels / Jan Jongepier, Hans van Nieuwkoop, Willem Poot. - Schoorl : Uitgeverij Pirola, 1996.
  • Het historische orgel in Nederland 1886 - 1894 / Hans Fidom (eindred.). - Amsterdam : Stichting NIvO, 2007. - (Encyclopedie Het Historische Orgel in Nederland ; 12).
  • Maarschalkerweerd & Zoon - Orgelmakers te Utrecht / Jos Laus. - Alphen aan den Rijn : Canaletto, 2008.
Aufnahmen
  • Trocadéro : Maarschalkerweerd organ Concertgebouw, Amsterdam / Leo van Doeselaar. - Fugro Bloomline 03-083 (CD). - 2003.
  • La jeune France : Het orgelwerk deel 2 / Piet van der Steen. - EigenWijs EW 9525 (dubbel-CD). - 1996. - Opgenomen in het Concertgebouw Amsterdam en de Oude Katholieke Kathedraal Utrecht.
  • F. Liszt Organ Works / Leo van Doeselaar. - CCR CG 9429 (CD). - 1994.
  • Piet Kee at the Concertgebouw / Piet Kee. - Chandos CHAN 9188 (CD). - 1993.
  • Händel Orgelconcert no.13 in F "Koekoek en Nachtegaal" / Feike Asma, orgel en het Residentie-Kamerorkest o.l.v. Louis Stotijn. - Philips G 06917 R (LP). - (Klassieke klankjuwelen).

Bild: Janco Schout. Datering: 2004.
Bild: Janco Schout
Amsterdam - Concertgebouw

speeltafel.
speeltafel.